________________
अनेकार्थ-संग्रहकोषः सटीकः
क्षणः कालविरोषे स्यात् पर्वण्यवसरे महे । व्यापारविकलत्वे च परतन्त्रत्वमध्ययोः ॥ १३३ ।। कोणः क्षिप्ते हते छन्ने कुणिः कुकरवृक्षयोः कृष्णः काले पिके वणे विष्णौ व्यासेऽर्जुने कलौ॥१३४॥ मध्ययोः । क्षणुते क्षणः सप्तस्वर्थेषु । कालविशेषा नाडिकाषष्ठांशी मुहूत्र्ता वा । तत्र यथा-क्षणे क्षणे यन्नवतामुपैति तदेव रूपं रमणोयतायाः । पर्व विषुवदादि तत्र यथा-रवेः संक्रमणक्षणः । अवसरे यथा-सेवाक्षणी वर्तते । महे उत्सवे यथा-क्षणे रक्ष्या: कुलस्त्रियः । व्यापारविकलत्वे यथा-रहा नास्ति क्षणो नास्ति । परतन्त्रत्वे यथा-क्षणिकास्मिन् ते क्षणः । मध्ये यथा-प्रासादक्षणरक्षणम् ॥ १३३ ॥ कीर्ण: क्षिप्ते हते छन्ने । “ कीर्यते स्म कीर्णः वाच्यलिङ्गः । क्षिप्ते यथा-कीर्णैः पिष्टातको धैः । हते यथा-कर्णश्च कीर्णाखिलशत्रुपक्षः । छन्ने व्याप्ते यथा-दभैरद्धाव(सस्थैरआँव) लीद्वैः श्रमविवृतमुखभ्रंशिभिः कीर्णवर्मा । कुणिः कुकरवृक्षयोः। कुणति कुणि: "नाम्युपान्त्य” इति कित् इः । कौतेर्वा "कृ" इति कित् णिः । पुसि कुकरे विकले पाणौ यथा-कान्ति कामिव कुर्वीत कुणौ कङ्कणकल्पना । कुत्सितः करोऽस्येति व्युत्पत्त्या तद्वत्यपि तत्र तु वाच्यलिङ्गः । कृष्णः काके पिके वर्णे विष्णौ व्यासेऽर्जुने कलौ । कर्षति कृष्णः “घृवीहा” इति कित् णः । वर्णे गुणे पुंसि तद्वति तु वाच्यलिङ्गः । वणे विष्णौ च यथाकृष्णोऽहं दयिते विमेमि सुतरां कृष्णादहं वानरात् । व्यासे यथाकृष्णेन विष्णुभक्तेन कृतं भारतमद्भुतम् । कृष्णद्वीपायतन इत्यादौ स्थितस्य कृष्णशब्दस्य भीमो भीमसेन इति न्यायेन व्यासे प्रयोगः । अथवा द्वैपायनशब्दस्य । चण्डश्चण्डीपतेरंशोर्मुनिर्मुपायनोऽस्तु वः।
