Page Text
________________
अभिधानचिन्तामणिः १इन्द्रो हरिदुश्च वनोऽच्युताग्रजो बनी विडोजा मघवान् पुरन्दरः। प्राचीनवर्हिः पुस्मृतवासयौ सङ्क्रन्दनाखण्डलमेघवाहनाः ।। ५॥ सुत्रामवास्तोष्पतिवाल्मिशका वृपा शुनासीरसहस्रनेत्रौ। : पर्जन्यहर्यश्वऋभुक्षिवाहुदन्तंयवृद्धश्रवसस्तुरापाट् . ॥८६॥ सुरर्पमस्तपस्तक्षो. जिष्णुर्वरशतक्रतुः। . कौशिकः पूर्व दिग्देवाप्सरःस्वर्गशचीपतिः ॥ ७॥ पृतनापाडुग्रधन्वा मरुत्वान्भववाऽस्यतु। द्विपः पाकोऽद्रयो वृत्रः पुलोमा नमुचिबलः॥ ८11:
दिग्गज है-ऐरावतः, पुण्डरीकः, वामनः, कुमुदः, अञ्जनः, पुष्पदन्तः, सार्वभौमः, सुप्रतीकः ।।
विमर्श-पूर्वका दिग्गज 'ऐरावत', 'अग्नि' कोणका दिमाज पुण्डरीक', दक्षिण दिशाका दिग्गज 'वामन',............ || परन्तु अंचार्य भागुरिने"ऐरावत, पुण्डरीक, कुमुद, अऊन, वामन,....." ऐसा, और 'मालाकार'ने-“ऐरावत, सुप्रतीक..." ऐसा पूर्वादिके दिग्गजोंका क्रम माना है ।
१. (पहले (२८३) पूर्व श्रादि ८ दिशाओंके स्वामी (दिक्पालों ) के नाम कह चुके हैं, उन 'इन्द्र' आदि आठ दिक्पालोंमें-से 'अग्नि तथा वायु'को तिर्यक् काण्ड ( ४।६३-१६६ तथा १७२-१७३ ) में कहेंगे, शेष इन्द्रादि ६ दिक्यालोंके नामादि यथाक्रम कहते हैं-)। 'इन्द्र'के '४२ नाम हैं-इन्द्रः, हारः, दुश्च्यवनः, अच्युताग्रजः, वज़ी (-जिन् ), विडोवाः (-बस्), नघवान् (-बत् ), पुरन्दरः, प्राचीनबर्हिः (-हिस्'), पुरुहूतः, वासवः, संक्रन्दनः, श्राखण्डलः, मेघवाहनः, मुत्रापा (-मन् ।+सूत्रामा, मन्), वास्तोष्पतिः, दल्मिः , शक्रः, वृषा (षन ), शुनासारः (+मुनासीरः.), सासनेत्रः, पर्जन्यः, हर्यश्वः, ऋभुक्षा (-क्षन), पाहुदन्तेयः, बद्धश्रवाः (-वस्), दुरापाट (-४), सुरर्षभः, तपाततः, जिष्णुः, वरकतुः, शतक्रतुः, कौशिकः, पूर्वदिक्पतिः, देवपतिः, अप्सर:पतिः, स्वर्गपांतः, शचीपतिः ( यौ० क्रमशः-प्राचीशः, पूर्वदिगीशः; सुरेशः, सुरस्त्रीशः, नाकशः; शचीशः, पौलोमीशः,), पृतनाषाट (-बाह ), उग्रधन्या (-१२ ), महत्वान् (-रवत् ), मघवा (-वन् )। शेषश्चात्र-इन्द्रं तु खदिरो नेरा प्रयस्त्रिंशपतिर्जयः।
गौरावन्कन्दी बन्दीको वराणो देवदुन्दुभिः ।। __णालातश्व हरिमान् यामनेमिरसन्महाः ।.. .
शपीविमिहिरो यज्रदक्षिणो वयुनोऽपि च ॥ ८१. 'इन्द्र के शत्रुओं का १-१ नाम है-पाकः, अद्रयः, सूत्रः, पुलोमा
| SR No. | 002275 |
| Book Title | Abhidhan Chintamani |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | Nemichandra Siddhant Chakravarti, Hargovind Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Vidyabhavan |
| Publication Year | 1966 |
| Total Pages | 566 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 9 MB |