Page Text
________________
'मणिप्रभा'व्याख्योपेतः
२६. १ रेवन्तस्त्वर्करेतोजः प्लवगो हयवाहनः ।। २ अष्टादश माठराद्याः सवितुः पारिपाश्विकाः ॥१७ ।। ३ चन्द्रमाः कुमुदबान्धवो दशश्वेतवाज्यमृतसूस्तिथिप्रणीः ।
कौमुदीकुमुदिनीभदक्षजारोहिणीद्विजनिशौषधीपतिः ॥१८॥ जैवातकोऽब्जश्च कलाशशैणच्छायाभृदिन्दुविधुरत्रिग्जः।। राजा निशो रत्नकरौ च चन्द्रः सोमोऽमृतश्वेतहिमद्यतिग्लौंः ॥१६॥
शेषश्चात्र-अरुणे विपुलस्कन्धो महासारथिराश्मनः ।
१. 'रेवन्त' ( वर्तमान १४ मनुत्रोंमें-से पञ्चम मनु ) के ४ नाम हैंरेवन्तः (+रैवतः ), अर्करेतोजः, प्लवगः, हयवाहनः ।।
२. 'सूर्यके पारिपार्श्विक' ( पार्श्ववर्ती ) 'माठरः' इत्यादि १८ हैं ।।
विमर्श-सूर्य के १८ पार्श्ववतियोंके ये नाम हैं- "माठरः, पिङ्गलः, दण्डः,. राजश्रोथौ, खरद्वारिको, कल्माषपक्षिणौ (-क्षिन), जातृकार:, कुतापकौ, पिङ्गगजौ, दण्डिपुरुषौ, किशोरको"। ( इन्द्रादि देव ही दूसरे दूसरे नामोंसे सूर्यके पाववर्ती बनकर रहते हैं )॥ .. ३. 'चन्द्र'के ३२ नाम हैं-चन्द्रमाः (-मस ), कुमुदबान्धवः ( यौ०
कैरवबन्धुः, कुमुदसुहृत् -हृद् ,.......),. दशवाजी (+दशाश्वः ), श्वेतवाजी • (+श्वेताश्वः । २-जिन् ), अमृतसूः ( यौ०-सुधासू:,....), तिथिप्रणी:, कौमुदीपतिः, कुमुदिनीपतिः, भपतिः, दक्षजापतिः, रोहिणीपतिः, द्विजपतिः, निशापतिः, औषधीपतिः ( यौ०-ज्योत्स्नेशः, कुमुद्वतीशः, नक्षत्रेशः, दाक्षायरणीशः, रोहिणीशः, द्विजेशः, निशेशः, औषधीशः,"....""), जैवातृकः, अब्जः, (.+ समुद्रनवनीतम् ), कलाभृत् , शशभृत् , एणभृत् , छायाभृत् ( यौ०कलानिधिः, शशधरः, मृगलाञ्छनः, छायाङ्कः, शशाङ्कः, मृगाङ्कः, कलाधरः,......""), इन्दुः, विधुः, अत्रिदृग्जः ( यौ०–अत्रिनेत्रप्रसूतः,....."), राजा (-जन्), निशारत्नम् , निशाकरः (यौ०-निशामणिः, रजनीकरः,...."), चन्द्रः, सोमः, अमृतद्यतिः, श्वेतद्युतिः, हिमद्युतिः (यौ०-सुधांशुः, सितांशुः, शीतांशुः,...'), ग्लौः ।।
विमर्शः-चन्द्रमाके दश घोड़े होनेसे उसे 'दशवाजी' कहते हैं, उन दश घोड़ोंके ये नाम हैं-यजुः (-जुष ), चन्द्रमनाः (-नस ), वृषः, सप्तधातुः, हयः, वाजी (-जिन् ), हंसः, व्योममृगः, नरः और अर्वा (-वन् )। इनमें से कहीं-कहीं 'चन्द्रमनाः'के स्थानमें 'त्रिघनाः' तथा 'सप्तधातुः'के स्थानमें 'सहरुण्यः नाम भी आते हैं ।
| SR No. | 002275 |
| Book Title | Abhidhan Chintamani |
| Original Sutra Author | Hemchandracharya |
| Author | Nemichandra Siddhant Chakravarti, Hargovind Shastri |
| Publisher | Chaukhamba Vidyabhavan |
| Publication Year | 1966 |
| Total Pages | 566 |
| Language | Sanskrit, Hindi |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 9 MB |