________________
अभिधानचिन्तामणिः
१साकं सत्रा समं सार्द्धममा सह २कृतन्त्वलम् ॥ १६३ ॥ भवत्वस्तु च किं तुल्याः ३प्रेत्यामुत्र भवान्तरे । तूणी तूष्णीकां जोषञ्च मौने पदिष्टया तु सम्मदे ।। १६४ ।। ६परितः सर्वतो विष्वक समन्ताच्च समन्ततः । ज्पुरः पुरस्तात्पुरतोऽप्रतः प्रायस्तु भूमनि ॥ १६५ ।। ६साम्प्रतमधुनेदानी सम्प्रत्येतद्य१०थाजसा । द्राक स्त्रागरं झटित्याशु मङदवह्वाय च सत्वरम् ।। १६६ ॥ ११सदा सनाऽनिशं शश्वद्१२भूयोऽभीक्ष्णं पुनःपुनः। .. असकृन्मुहुः १३सायन्तु दिनान्ते १४दिवसे दिवा ॥ १६७ ॥
. १. 'साकम् , सत्रा, समम् , सार्द्धम् , अमा, सह' इन ६ शन्दोका अर्थ 'साथमें' है ॥
२. 'कृतम् , अलम् , मवतु, अस्तु, किम् , इन ५ शब्दोंका अर्थ निषेध करना, है ।।
३. 'प्रेत्य, अमुत्र' इन २ शब्दोंका अर्थ 'परलोकमें है।
४. 'तूष्णीम् , तूष्णीकाम्, जोषम्' इन तीन शब्दों का अर्थ 'मौन (चुप-चाप ) रहना' है ॥
५. 'दिष्ट्या ' (+समुपजोषम् ) का अर्थ 'अधिक हर्ष' है ॥
६. परितः, सर्वतः ( २-तस् ), विष्वक् (-१ञ्च् ), समन्तात्, समन्ततः (-तस् ), इन ५ शब्दों का अर्थ 'सब तरफ' है ।।
७. 'पुरः (-रस ), पुरस्तात् , पुरतः, अग्रतः (२-तस् ) इन ४ शब्दोंका अर्थ 'सामने, अागेकी ओर' है । . ____८. 'प्रायः -यस् ), का अर्थ 'अधिकतर, ज्यादातर' है ॥
६. 'साम्प्रतम्, अधुना, इदानीम् , सम्प्रति, एतहि' इन ५ शन्दोंका अर्थ 'इस समय' है॥
१०. 'अञ्जसा, द्राक , साक् , अरम् , झटिति, श्राशु, मक्षु, अहाय, सत्वरम्' इन ६ शब्दोंका अर्थ 'शीघ्र, झटपट' है ।।
११. 'सदा (+ सर्वदा ), सना (+ सनत् , सनात् ), अनिशम्, शश्वत्' इन ४ शन्दोंका अर्थ 'सब समय' है ॥
१२. 'भूयः (-यस् ), अभीक्ष्णम्, पुनःपुन: (-नर ), असकृत् , मुहुः -(-हुस )' इन ५ शब्दोका अर्थ 'बार-बार, फिर' है ।।
१३. 'सायम्'का अर्थ 'सन्ध्या समय, सायंकाल' है ।। १४. दिवा'का अर्थ 'दिन' है ।।
