SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 261
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ २१६ अभिधानचिन्तामणिः -१क्रय्यं न्यस्तं क्रयाय यत् । २पणितव्यं तु विक्रेयं पण्यं ३सत्यापनं पुनः ।। ५३५ ॥ सत्यकारः सत्याकृतिठस्तुल्यौ विपणविक्रयौ। ५गण्यं गणेयं सङ्खये यं ६सङ्ख्या त्वेकादिका भवेत् ॥ ५३६॥ १. 'सौदा ( खरीददार लोग खरीदें, इस विचारसे दूकान या बाजारमें रखी हुई वस्तु)का १ नाम है-क्रय्यम् ॥ . . २. 'बेचने योग्य वस्तु'के ३ नाम है-पणितव्यम् , विक्रयेम्, पण्यम् ।। ३. 'सौदेको बेचने के लिए वचनबद्ध होने के ३ नाम है-सत्यापनम् , सत्यङ्कारः, सत्याकृतिः ।। ४. 'बिक्री करने (बेचने )के २ नाम हैं-विपणः, विक्रयः ।। ५. 'गिनती करने योग्य, गणनीय'के ३ नाम हैं, गण्यम्, गणेयम् , सङ्ख्य यम् ॥ ____६. 'एक:' श्रादि ( 'श्रादि' शब्दसे-द्वौ, त्रयः, चत्वारः,.पञ्च,...") को 'सङ्ख्या ' कहते हैं। विमशे-'एकः, द्वौ, यः, चत्वारः' (एक, दो, तीन, चार)-ये ४ शब्द त्रिलिङ्ग हैं, “पञ्च, षट , सप्त,. अष्ट, (+अष्टौ-ष्टन् ),..." अष्टादश" (क्रमश:--पांच, छह, सात, अाठ,"....'अट्ठारह ) सब शन्द अलिङ्ग (या-तीनों लिङ्गमें समान रूपवाले) हैं, एकोनविंशतिः, विंशतिः, एकविंशतिः,"अष्टनवतिः, नवनवतिः ( क्रमश:-उन्नीस, बीस, इक्कीस,"अट्ठानबे, निन्यानबे)-ये सब शब्द स्त्रीलिङ्ग हैं । परन्तु षष्टिः, एकषष्टिः,......" अर्थात् क्रमश:-"साठ, एकसठ,.....:, श्रादि ( षष्टिः, जिनके अन्त में हों वे शब्द तथा 'षष्टिः' शब्द भी) त्रिलिङ्ग हैं)। इनमें “एकः, द्वौ,""" अष्टादश" अर्थात् क्रमश:-एक से अट्ठारह तक संख्यावाले सब शब्द सङ्ख्य यमें और विंशतिः,..."शब्द सञ्जय य तथा सङ्ख्यान-इन दोनों अर्थमें प्रयुक्त होते हैं। (क्रमशः उदा.--सञ्जय यमें 'एफ' आदि शब्द यथा--एकः, पुरुषः, द्वौ ग्रामौ, त्रयः सुराः,.....। सञ्जय यमें 'विंशति' आदि शब्द यथा--विंशतिः घटाः, एकविंशतिः पुरुषाः, त्रिंशत् भवनानि,"; सङ्ख्यानमें 'विंशति' आदि शब्द यथा-विंशतिर्घटानाम्, एकविंशतिः पुरुषाणाम्,...."। उक्त विंशति' आदि शब्द सङ्ख्य य तथा सङ्ग्यानमें प्रयुक्त होनेपर केवल एकवचन ही रहते हैं (जैसा ऊपर उदा० में है), किन्तु 'सङ्ख्या में प्रयुक्त होनेपर द्विवचन तथा बहुवचनमें भी हो जाते हैं, यथा-द्वे विंशती, तिस्रो विशतयः, गवां विंशतिः, गवां विंशती, गवां विशतयः,.....॥
SR No.002275
Book TitleAbhidhan Chintamani
Original Sutra AuthorHemchandracharya
AuthorNemichandra Siddhant Chakravarti, Hargovind Shastri
PublisherChaukhamba Vidyabhavan
Publication Year1966
Total Pages566
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari
File Size9 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy