________________
मयंकाण्डः ३] मणिप्रभा'व्याख्योपेतः
१७ १सौविदल्लाः कञ्चुकिनः स्थापत्याः सौविदाश्च ते ॥ ३६१ ॥ २षण्ढे वर्षवरः शत्रौ प्रतिपक्षः परो रिपुः। शात्रवः प्रत्यवस्थाता प्रत्यनीकोऽभियात्यी ॥ ३६२॥ दस्युः सपत्नोऽसहनो विपक्षो द्वेषी द्विषन् वैयहितो जिघांसुः । दुहत् परेः पन्थकपन्थिनौ द्विट प्रत्यर्थ्यमित्राव भिमात्यरावी ॥३६॥ ४वैरं विरोधो विद्वषो ५वयस्यः सवयाः सुहृन् । स्निग्धः सहचरो मित्रं सखा सख्यं तु सौहृदम् ॥ ३६४॥ सौहाद साप्तपदीनमैत्र्यजर्याणि संगतम् । ७आनन्दनं त्वाप्रच्छनं स्यात् सभाजनमित्यपि ॥ ३६५ ॥ विषयानन्तरो राजा शत्रतमित्रमतः परम् ।। १० उदासीनः परतरः ११पाणिग्राहस्तु पृष्ठतः ॥ ३६६ ।।
१. 'कञ्चुफियों के ४ नाम हैं-सौविदल्लाः, कञ्चुकिनः ( किन्), स्थापत्याः, सौविदल्लाः । (ब० व० अविवक्षित होनेसे एकवचनादिकाभी प्रयोग होता है)।
२. 'नपुंसक, अन्तःपुरके रक्षक के २ नाम है-षण्टः, वर्षवरः ।।
३. 'शत्र' के २६ नाम है-शत्रः, प्रतिपक्षः, परः, रिपुः, प्रत्यवस्थाता (-४), प्रत्यनीकः, अभियातिः, अरि:, दस्युः, सपत्नः, असहनः, विपक्षः, द्वेषी (-षिन् ), द्विषन् (-पत्), वैरी (-रिन् ), अहितः, जिघांसुः, दुहृद्, परिपन्यकः, परिपन्थी (-न्थिन् ), द्विट (-५ ), प्रत्यर्थी (र्थिन्), अमित्रः (पु ।+ असु-हृद्), अभिमातिः, अरातिः ॥ .
४. 'वर' के ३ नाम है-वैरम्, विरोधः, विद्वेषः ।।
५. 'मित्र' के ७ नाम हैं:-वयस्यः, सवयाः(-यस), सुहृद्, स्निग्धः, सहचरः (+ सहायः), मित्रम्, सखा (-खि)॥
६. मित्रता, दोस्ती' के ७ नाम है--सख्यम्, सौहृदम्, सौहार्दम्, सासपदीनम्, मैत्री, अर्यम्, संगतम् ।।
७. 'आलिङ्गनादिसे आनन्दित करने' के ३ नाम हैं-श्रानन्दनम्, श्राप्रच्छनम् , सभाजनम् ॥
८. 'अपने राज्य के पासवाले राज्यके राजा' का १ नाम है-शत्रः॥ ६. । 'पूर्वोत्तसे भिन्न राजा' का १ नाम है-मित्रम् ॥
१०. । 'उक्त दोनों (शत्र तथा मित्र ) राबाओं से भिन्न (तटस्थ) राजा' का १ नाम है-उदासीन: (+तटस्थः)।
११. । 'विजयाभिलाषी राजाकी पीठपर (पीछे ) स्थित राजा' का १ नाम है-पाणिग्राहः॥
