________________
मर्त्यकाण्ड: ३] मणिप्रभा'व्याख्योपेतः
१४३ -१शीर्पण्यशिरस्यौ विशदे कचे ॥ २३४ ॥ २केशेषु वर्म सीमन्तः पलितं पाण्डुरः कचः । ४चूड़ा केशी केशपाशी शिखा शिखण्डिकः समाः ॥ २३५ ॥ ५सा बालानां काकपक्षः शिखण्डकशिखाण्डको। ६तुण्डमास्यं मुखं वक्त्रं लपनं वदनानने ।। २३६॥ . भाले गोध्यलिकालीकललाटानि श्रुतौ श्रवः। शब्दाधिष्ठानपैञ्जषमहानादध्वनिग्रहाः ॥२३७ ॥ कर्णः श्रोत्रं श्रवणश्च वेष्टनं कर्णशष्कुली। १०पालिस्तु कर्णलतिका ११शोभालश्रवोऽन्तरे ॥ २३८ ॥
१. 'निर्मल (मैल आदिसे रहित ) बाल'के २ नाम हैं-धीर्षण्यः, शिरस्यः ।
शेषश्चात्र-प्रलोभ्यो विशदे कचे। २. 'मांग'का १ नाम हैं-सीमन्तः ।। ३. 'पके हुए ( श्वेत ) वान'का १ नाम है-पलितम् ( पु न ) ।।
४. 'शिख', टीक, चुटिया के ५ नाम हैं-चूड!, केशी, केशपाशी, शिखा, शिखण्डिकः ॥ .
५. 'काकपक्ष' ( बच्चोंके दौवैके पंखके समान दोनों भागने कटाये हुए बाल )के ३ नाम हैं-काकपक्षः, शिखण्डकः, शिखाएडकः ।। .
६. 'मुख'के ७ नाम है-तुण्डम् , आस्यम् , मुखम् ( पु न ), वक्त्रम्, लपनम् , वदनम् , आननम् ।।
शेषश्चात्र-मुखे दन्तालयस्तरं धनं चरं घनोत्तमम् ॥
७. 'ललाट'के ५ नाम है-भालम् (पु न ), गोधिः ( स्त्री ), अलिकम् , अलीकम् , ललाटम् ।।
८. 'कान'के है नाम हैं--अतिः, श्रवः (-दस न ), शन्दाधिष्ठानम् , पञ्जूषः (पु न ), महानादः, ध्वनिग्रहः (+शब्दग्रहः ), कर्णः, श्रोत्रम् , श्रवणम् (पुन )॥
६. 'कर्णशष्वुली के २ नाम हैं--वेष्टनम , कर्णशष्कुली ॥
१०. 'कर्णमूल ( कानके पासवाले भाग ) के २ नाम हैं--पालि: (स्त्री), कर्णलतिका ।।
शेषश्चात्र-कर्णप्रान्तम्तु धारा स्यात्कर्णमूलं तु शीलकम् ।।
११. 'ललाट तथा कान के बीचवाले स्थानका १ नाम है-शङ्खः (पु न )॥
