________________
१२२
अभिधानचिन्तामणिः १समधुकस्तु वरदो २वातीनाः सङ्घजीविनः । ३सभ्याः सदस्याः पार्षद्याः सभास्ताराः सभासदः॥ १४४ ॥ सामाजिकाः ४सभा संसत्समाजः परिषत्सदः । पर्षत्समज्या गोष्ठयास्था प्रास्थानं समितिघंटा ।। १४५ ।। ५सांवत्सरो ज्यौतिषिको मौहूर्तिको निमित्तवित् । दैवज्ञगणकादेशिज्ञानिकाान्तिका अपि ॥१४६ ।। विप्रश्निकेक्षणिकौ च ६सैद्धान्तिकस्तु तान्त्रिकः।। ७लेखकोऽक्षरपूर्वाः स्युश्चणजीवकचश्चवः ॥ १४७ ।।.. वार्णिको लिपिकर दशाक्षरन्यासे लिपिलिविः । १. 'वरदान देनेवाले'के २ नाम हैं-समधुकः, वरदः ।।
२. परिश्रमकर जीविका चलानेवाले अनेकजातीय समुदाय के २ नाम हैं-बातीनाः, सङ्घजीविनः (-विन )। ____३. 'सदस्यों, सभासदों'के ६ नाम हैं-सभ्याः, सदस्याः, पार्षद्याः (+पारिषद्याः), सभास्ताराः, सभासदः (-द), सामाजिकाः । ('वातीन' आदि शब्दोंके बहुत्वकी अपेक्षा से बहुवचन कहा गया है ये एक व्याक्तक प्रयोगमें एकवचन में भी प्रयुक्त होते हैं )॥ , ___४. सभाके १२ नाम हैं --सभा, संसत् (-द् ), समाजः, परिषत् (-द्), सदः, (-दस , स्त्री न ), पर्षत् (-द् स्त्री), समज्या, गोष्ठी, आस्था, आस्थानम् (न स्त्री ), समितिः, घटा ॥
५. 'ज्यौतिषी, दैवज्ञ'के ११ नाम हैं-सांवत्सरः, ज्योतिषिकः, मौहूर्तिकः (+ मौहूर्तः ), निमित्तवित् (+मित्तः, नैमित्तिकः । -२-विद् ), दैवज्ञः, गणकः, श्रादेशी (-शिन् ), ज्ञानी (-निन् ), कान्तिकः, विप्रश्निकः, ईक्षणिकः ॥
६.( ज्यौतिष, वैद्यक, आदि ),सिद्धान्तके जाननेवाले' के २ नाम हैंसैद्धान्तिकः, तान्त्रिकः ।।
७. 'लेखक, लिपिक (क्लर्क ) के ६ नाम है-लेखकः, अक्षरचण:, अक्षरजीवकः, अक्षरचञ्चुः, वार्णिकः, लिपिकरः (+लिविकरः ।।
शेषश्चात्र-अथ कायस्थः, करणोऽक्षरजीविनि । विमर्श :-'अक्षरचञ्चुः' शब्द के स्थानमें 'अक्षरचुञ्चु' शब्द होना चाहिए, क्योंकि 'पाणिनि'ने 'तेन वित्तश्चुञ्चुप्चणपो' (५।२।२६ इस सूत्रसे प्रथम चकारको भी अकारान्त न कहकर उकारान्त ) ही 'चञ्चुप' प्रत्यय किया है ।
८. 'लिखावट, लिपि'के ३ नाम हैं-अक्षरन्यासः, लिपिः, लिविः (२ स्त्री। + लिखिता)॥
