SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 127
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ अभिधानचिन्तामणिः १स्याद यशःपटहो ढका २ भेरी दुन्दुभिरानकः ।। २०७ ।। पटहोऽ३थ शारिका स्यात्कोणो वीणादिवादनम् । ४शृङ्गारहाम्गकरुणा रौद्रवीरभयानकाः ॥२०॥ बीभत्साद्भतशान्ताश्च रसा ५भावाः पुनत्रिधा । स्थायिसात्त्विकसञ्चारिप्रभेदैः१. 'ढक्का (नगाड़ा) क २ नाम हैं-यशःपटहः, ढका ॥ २. 'दुन्दुभि'के ४ नाम है-भेरी, दुन्दुभिः (पु, आनकः (पु+पु न ), पटहः । विमर्श-कतिपय कोषकारोंने २-२ पर्यायोंको एकार्थक माना है || . शेषश्चात्र-अथ ददरे कलशीमुखः ।। सूत्रकोणो डमरुकं समौ पणवकिङ्कणौ । शृङ्गवाद्ये शृङ्गमुखं हुडुकस्तालमर्दकः॥ काहला तु कुहाला स्याच्चएडकोलाहला च सा । संवेशप्रतिबोधार्थ द्रगडद्र कटावुभौ ।। देवतार्चनतूर्ये तु धूमलो बलिरित्यपि । क्षुण्णकं मृतयात्रायां माङ्गले प्रियवादिका। रणोद्यमे त्वर्धतूरो वाद्यभेदास्तथाऽपरे । डिण्डिमो झझरो मड्डुस्तिमिला किरिकिच्चिका ॥ लम्बिका टट्टरी बेध्या कलापूरादयोऽपि च ।। ३. 'वीणा, सारङ्गी श्रादि बजानेके लिए धनुषाकार टेढ़ा काष्ठविशेष' के २ नाम हैं-शारिका, कोण: (पु । +पु न )॥ ४. 'शृङ्गार: (पु न ।+पु), हास्यः (+न), करुण: (+करुणा, स्त्री), रौद्रः (+न), वीरः, भयानकः, बीभत्सः, अद्भुतः, शान्तः (+४ न । ८पु)--'काव्य' में ये 'रस' कहे गये है, रस:' अर्थात् उक्त 'रस' शब्द 'पुं, न' है ।। विमर्श-गौड तथा मुनीन्द्रने 'वात्सल्यम् ( वत्सलता )को दशम रस मानकर दस रस है ऐसा कहा है। इन शृङ्गार आदि नप रसोंके लक्षण, श्रालम्बन, व्यभिचारिभाव, अनुभाव, वर्ण, देवता श्रादि साहित्यदर्पणमें (३।२१४-२४४ ) देखें ॥ ५. स्थायी (-यिन् ), संचारी (-रिन् ), सात्त्विकः, -इन भेदोंसे भाव'के ३ भेद हैं, 'भावः' शब्द पुंल्लिङ्ग है ।। १. तदाह गौड: शृङ्गारवीरौ बीभत्सं रौद्रं हास्यं भयानकम् । करुणा चाद्भुतं शान्तं वात्सल्यं च रसा दश ।। इति ।। तथा च विश्वनाथ: वत्सलश्च रस इति तेन स दशमो मतः । स्फुटं चमत्कारितया वत्सलञ्च रसं विदुः ।। (सा० द० ३२४५)
SR No.002275
Book TitleAbhidhan Chintamani
Original Sutra AuthorHemchandracharya
AuthorNemichandra Siddhant Chakravarti, Hargovind Shastri
PublisherChaukhamba Vidyabhavan
Publication Year1966
Total Pages566
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari
File Size9 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy