SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 117
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ अभिधानचिन्तामणिः . . -१पञ्जिका पदभञ्जिका ॥ १७० ॥ २निबन्धवृत्ती अन्वर्थे ३संग्रहस्तु समाहृतिः। ४परिशिष्टपद्धत्यादीन् पथाऽनेन समुन्नयेत् ॥ १७१ ।। ५कारिका तु स्वल्पवृत्तौ बहोरर्थस्य सूचनी। ६कलिन्दिका सर्व विद्या निघण्टुर्नामसङग्रहः ॥ १७२ ॥ इतिहासः पुरावृत्तं प्रवलिका प्रहेलिका। 'रामाश्रमी' टीका, क्षीरस्वामिकृत 'अमरकोषोद्घाटन' टीका, रायमुकुटकृत 'पदचन्द्रिका' टीका,...") || १. 'विषम पदोंको स्पष्ट करनेवाली व्याख्या'का १ नाम हैपञ्जिका । ( यथा-पाणिनीयशिक्षाकी पञ्जिका' नामकी व्याख्या). २. 'निबन्ध'के २ नाम हैं-निबन्धः, वृत्तिः । (यथा-निबन्धरंचनादर्श, प्रबन्धपारिजात,... 'ग्रन्थ )। ३. 'संग्रह'के २ नाम हैं-संग्रहः, समाहृतिः। (यथा-सुभाषितरत्नभाण्डागार, सुभाषितरत्नसन्दोह,...""ग्रन्थ) ।। ४. इसी प्रकार 'परिशिष्टम् , पद्धतिः, आदि ('आदि' शब्दसे-अध्यायः, उच्छवासः, परिच्छेदः, निःश्वासः, सर्गः, काण्डम्, अङ्कः, मयूख:, "अादिका संग्रह है ) को जानना चाहिए । ५. 'थोड़ेमें अधिक अर्थको सूचित करनेवाले पद्य'का १ नाम है'कारिका' । ( यथा- कारिकावली, साहित्यदर्पणकी कारिकाएँ,"...")। ६. 'जिसमें आन्वीक्षिकी आदि सब विद्याओंका वर्णन हो, उसका १ नाम है-'कलिन्दिका' ( + कडिन्दिका, कलन्दिका )। ७. 'नामोंके संग्रहवाले ग्रन्थ के २ नाम है-निघण्टुः, (पु ।+पु न ), नामसंग्रहः । ( यथा-मदनपालनिघण्टुः,....)॥ ८. 'इतिहास'के २ नाम हैं-इतिहास:, पुरावृत्तम् । ( यथा-नासिकेतोपाख्यान, महाभारत,...")। ६. 'पहेली, प्रहेलिका'के २ नाम हैं-प्रवह्निका (+प्रवह्ली), प्रहेलिका।. विमर्श-जिस पद्यका अर्थ पूर्वापरविरुद्ध प्रतीत होता हो, परन्तु विशेष अनुसन्धान करनेसे अविरुद्ध अर्थ निकले, उसे 'पहेली' कहते हैं, यथा-(क) "वृक्षाग्रवासी न च पक्षिराजत्रिनेत्रधारी न च शूलपाणि: । त्वग्वस्त्रधारी न - सिद्धयोगी जलं च बिभ्रन्न घटो न मेघः ॥” (ख) “सर्वस्वापहरो न तस्करगर.. रक्षो न रकाशनः, सर्पो नैव बिलेशयोऽखिलनिशाचारी न भूतोऽपि च ।
SR No.002275
Book TitleAbhidhan Chintamani
Original Sutra AuthorHemchandracharya
AuthorNemichandra Siddhant Chakravarti, Hargovind Shastri
PublisherChaukhamba Vidyabhavan
Publication Year1966
Total Pages566
LanguageSanskrit, Hindi
ClassificationBook_Devnagari
File Size9 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy