________________
59
पञ्चममाह्निकम्
___ श्येनव्यक्त्या चेत् सादृश्यमिष्टकाकूटस्य नास्ति, व्यक्त्यन्तरेण - व्यभिचारात् (p. 55); 'न तरा'ममूर्तया जात्या सादृश्यमाकाशेनेव "तस्या'वकल्पत इति स्पर्धोदाहरणमात्रमेतत् ॥
- [जात्याश्रयव्यक्तेः पदवाच्यत्ववर्णनम् ] अन्येषु तु प्रयोगेषु गां देहीत्येवमादिषु । तद्वतोऽर्थक्रियायोगात् तस्यैवाहुः पदार्थताम् ॥ पदं तद्वन्तमेवार्थ आंजस्येनाभिजल्पति । न च व्यवहिता बुद्धिः, न च *भारस्य गौरवम् ।। सामानाधिकरण्यादिव्यवहारोऽपि मुख्यया ।
वृत्त्योप पाद्यमानः सन् नान्यथा योजयिष्यते ।। तस्मात् तद्वानेव पदार्थः ।।
. [जात्याश्रयनिरूपणम् ] ननु! कोऽयं तद्वान्नाम? तत् अस्यास्तीति तद्वान् इति विशेष एवं सामान्यवानुच्यते ।। - विशेषवाच्यत्वे चानन्त्यव्यभिचारौ तदवस्थौ। सामान्यं तु शब्दे नानुच्यमानं नोपलक्ष्यमाणं भवति। उभयाभिधाने च शब्दस्यातिभार इत्युक्तम् -- उच्यते-- नेदन्तानिर्दिश्यमानः शाबलेयादिविशेषः तद्वान् ।
* भारस्य–यः तादृशविशिष्टबोधनशक्तिमान् , तस्य कथं गौरवम् । अशक्तस्य तु गौरवम् ॥
'नीलो घटः' इत्यादिसामानाधिकरण्यं शब्दस्य व्यक्तिवाचकत्व एव घटेत ॥
1 नितरा-व.
न तस्या-ख.
हारस्य-क,
प-ख.
