________________
45
पञ्चममाहिकम्
[विकल्पे सामान्यविषययकत्वमावश्यकम् ] सजातीयविजातियव्यावृत्त्योर्न च भिन्नता।
यतोऽन्यतरसंस्पर्शो 'विकल्पे न प्रकल्पते ॥ सजातीयविजातीयव्यावृत्त्यवमर्श तु दर्शनवदसाधारणग्राहिण एव विकल्पाः स्युरिति सामान्यनिबन्धनसंबन्धग्रहणादिव्यवदाराभावात् शब्दा. नुमाने *प्रलयं प्रतिपद्येयाताम् ॥ .
अपोहस्य बाह्यत्वमान्तरत्वं वाऽऽवश्यकम् ] व्यावृत्तिरपि बाह्या चेत् ; तदवस्था कौमारिलदूषणाशनिः। आन्तरत्वे तु न तया विकल्पोपरागः कर्तुं शक्यः। नान्तः, न बहिरिति तु भिणितिभङगीमात्रम् ॥
[ व्यावृत्तेर्वस्तुत्वमावश्यकम् ] .. 'तत्तादृशं किंचित् ? न किंचिद्वा? न किंचिच्चेत् न- तेन विकल्पा नामनुरंजनस्योपपादयितुमशक्यत्वात्। अत्यन्तमसतश्च खरविषाणादेः व्यवहारविषयत्वाभावात्, असत्ख्यातिनिरसननीतिमेवात्रोत्तरं करिष्यामः॥
किचिच्चे , नूनमन्तः, बहिर्वा तेन भवितव्यमेव । अतः कुमारिला- दिष्टदूषणापनिनीषया योऽयमुत्प्रेक्षितः पन्था नूतनः-सोऽपि सङकटः ।
तस्मात् यथाऽध्यवसाय मेव तत्त्वमिति युक्तम् ॥
* प्रलयमित्यादि-अतः व्यावृत्त्यपेक्षयाऽधिकस्य सामान्यस्य विकल्पविष यत्वमावश्यकम् ॥
भणितिभङगीमात्रं-तृतीयप्रकाराभावात् । *तेन-तुच्छेन ॥
1 विकल्पानां-क,
व्यावृत्तविमर्श-ख,
मेवमिति-ख.
