________________
468
न्यायमञ्जरी
भवमरुभवस्तापैः 'या जा तमेव युनक्ति साव्यसनजननी जह्यादेनां परमार्थवित् ॥
- इति बुद्धि परीक्षा --
[ मनःपरीक्षा] युगपज्ज्ञानानुत्पत्तिर्मनसो लिङ्गम् ॥ १-१-१२ ।
मनसो यदेव सत्त्वे प्रमाणं, तद्गम्यत्वमेवास्य लक्षणम् , समानेतर: जातीयव्यवच्छेदकारित्वात् ॥
[ मनसः प्रत्येकगणनायां हेतुः] ननु ! मनस इन्द्रियत्वात् तद्वर्ग एव . पठनं युक्तम्। किमर्थोऽये पृथङनिर्देशः ?-न-धर्मभेदात्। भौतिकानीन्द्रियाणि नियतविषयाणि । सगुणानां चैषामिन्द्रियभावः । मनस्तु न भौतिकम् , न नियतविषयम् । न चास्य *सगुणस्येन्द्रियभावः इति ॥
[मनसः अभौतिकस्वम् ] , तच्च न भौतिकम् , अकार्यत्वात्। अत एव न तद्गुणयोगि। न च नियतविषयम्। सर्वविषयत्वं त्वस्य सकलबाह्येन्द्रियाणामधिष्ठात. त्वत। तदनांधगम्यसुखादिविषयग्राहित्वाच्च । बाह्येन्द्रियाणि हि मनोs धिष्ठितानि स्वविषयेषु प्रवर्तितुमुत्सहन्ते चक्षुरादीनि, नान्यथा ॥
* गुणाः-गन्धरसरूपस्पशशब्दाः॥
1 पापा-ख,
'नामतः-ख.
