________________
326
न्यायमञ्जरी
[कारणाना प्रत्येकसामर्थप्रश्नोऽपि व्यर्थः]
समर्थत्वासमर्थत्वविकल्पोऽपि न सङगतः। सामग्रया एव सामर्थ्य ततः कार्यस्य दर्शनात् ।।
तदन्तर्गतस्य तु कारकजातस्य शकटाद्यङगस्येव सामर्थ्य यावत्, तावदभ्युपगतमेव तदपेक्षस्य सामग्रयाः साधकतमत्वस्य निर्वहणात् । न हि भवति कृष्णाच्छुक्लतर* इति ।।
अविकलं तु सामप्रथा एवं सामर्थ्य, यदनन्तरं कार्यनिष्पत्तिरिति कार्यनिष्पत्तिदर्शनादेवावगम्यते ॥
[कारकत्वं न क्षणिकम्]
यदपि एकक्षणस्थायि कारकं स्यादित्युद्धोषितं परैः- तदप्यसत्कार्यनिष्पत्तिपर्यन्तत्वादवस्थानस्य । एकेन च क्षणैन' कार्यनिष्पत्तेर. घटमानत्वात् । कार्य निष्प तेरूध्वं तु सामग्री विप्लवते न समग्राणि तेषामेकैकशः क्वचित्क्वचिदुपलम्भात् चक्रसूत्रदण्डादीनाम्। इत्थं स्थिराणामेव पदार्थानां अर्थक्रियासामर्थ्य समथिसमिति न ततः क्षण. भङगसिद्धिः॥
एवंच 'सत्त्वनित्यत्वयोः विरोधात्-सत्त्वप्रतीत्यैव एकचन्द्रबुद्धिवत् तदितरनिराकरणमित्यादि यत् प्रलपितं तत् प्रतिक्षिप्तं भवति ।।
* कृष्णात् कृष्णतरो भवती। प्रत्येकमल्पशक्तिरवेऽपि सामग्रीदशायां मिलिता शक्ततरा भवति सामग्री।
* विप्लवते-रिक्तसामर्थ्या भवति। अन्ततः अदृष्टविशेषस्य गलितस्वात् ।।
1 प्र-ख,
'पक्षेण च तेषामेक-ख,
५ संप-ख,
सत्य-ख,
