________________
119
पञ्चममाह्निकम्
[नियोगस्यैव प्राधान्यम् ] , वाक्यार्थत्वं चास्य प्रधानत्वात् । अन्यो हि यज्यादिरर्थोऽवगम्यमानः तदनुप्रवेशेन प्रतीयत इति गुणो भवति । नियोगस्तु स्वमहिमाक्षिप्तदृष्टोपकारानेकक्रियाकारककलापोपबंहितस्वरूपः प्रतीयत इति प्राधान्यमवलम्बते। कार्य चेत प्रधानमुच्यते नियोग एव *कार्यम् । फलं चेत् प्रधानमुयते, तदपि न सिद्धम् , अपि तु साध्यम्। साध्यत्वं चास्या नियोगाधीनमिति नियोग एव प्रधानम्। पुरुषस्तु नियोज्यमानवादप्रधानमिति ||
[नियोगस्य चतुर्विधत्वम् ] ___ एवं नियोग एव प्रधानत्वात् वाक्यार्थः। स च प्रतीतिभेदपर्यालोचनया चतुरवस्थ उच्यते। 'उत्पत्तिविधिः, विनियोगविधिः, प्रयोग विधिः, अधिकारिविधिरिति ।।
उत्पत्तिविधिः 'अग्निहोत्रं जुहोति' इति; अग्निहोत्राख्यकर्मस्वरूपोत्पादव्यतिरेकेणार्थान्तरानवगमात् ॥
विनियोगविधिः 'दध्ना जुहोति' इति, उत्पत्तिविधितः प्रतिपन्ने "भावार्थे' तत्र दध्यादिगुणविनियोगावगमात् ।।
___ अधिकारिविधिः 'अग्निहोत्रं जुहुयात् स्वर्गकामः' इति; निर्जाते कर्मणि तत्राधिकृतस्य पुंसस्ततोऽवगमात् ।।
का। फसपे तोयान त । लोक
*वस्तुतस्तु नियोग एव व्यवहारसिद्ध तु कार्य गौणम् ॥
+ अस्य-फलस्य ॥
1 उत्पत्तिविधि:-ख,
भावेऽर्थे-ख.
