________________
101
पञ्चममाह्निकम्
स चायं व्युत्पादनक्रम ईदृशो व्याख्यातृभिरुपदिश्यते-'इत्थमस्यान्वयः, इत्थमस्येति । वाक्यार्थः पुनर्भावनात्माऽवगम्यमानः एकयैव बुद्धयाऽनेकजातिगुणद्रव्यक्रियाद्यङगकलापकल्माषिततनुरवगम्यते तादृश्यकैवेयं वाक्याद्वाक्यार्थबुद्धिः । यथाह-(श्लो-वा-वाक्य-327)
'भावनैव हि वाक्यार्थः सर्वत्राख्यातवत्तया। अनेकगुणजात्यादिकारकार्थानुरंजिता ।। एकयैव च बुद्धयाऽसौ गृह्यते चित्ररूपया। पदार्थाहितसंस्कारचित्रपिण्डप्रस्तया' इति ।।
- [भावनायाः पूर्णस्वरूपम् ] एक एवायमतिदीर्धः क्रमविकस्वरः सकलाङगपरिपूरितभावनातत्त्व विषयः प्रतिभासः। यथा हि स्थाल्यधिश्रयणात् प्रभृति आ निराकाडक्षौदन निष्पत्तेरे कैवेयं पाकक्रिया-सलिलावसेकतण्डुलावेपनदर्वीविघदृनास्त्रावणाद्यनेकक्षणसमुदायस्वभावा, तथा प्रथमपदज्ञानात् प्रभृति आनिराकाङ्क्षवाक्यार्थपरिच्छेदादेकवेयं शाब्दी प्रमिति: * । आह च
'पदात् प्रमृति या चैषा प्रज्ञा ज्ञातुविजृम्भते । . पुष्पिता सा पदार्थेषु वाक्यार्थेषु फलिष्यति' इति कृतमतिविस्तरेण ।।
सोऽयं वाक्यार्थः भावनानामधेय कर्तृव्यापारः स्वर्गयागादि'रर्थः यस्तु व्यापारः "प्रेष रूपो लिङादेर्वाच्यः कार्ये वा, तं विधि सडिगरन्ते ॥
____ * भावनाया अखण्डत्वसंपादनायायं क्लेशः वणितः ॥
निष्पत्तावे-क.
प्रतीति:-क
रुक्त:-क,
- 1 इत्थमस्येति-ख.
प्रेषग-ख.
