________________
685
गाविस ४] मवानामर्थपतम्
एष कौकिका: बन्दा; त एव वैदिका: * पपि च 'मग्निर्वृत्राणि जानत्' (ते. प्रा. ३-५-६) इति मेरे कृतणत्वं अग्निशन्दं पठन्ति । 'उत्ताना वै देवगवा वहन्ति' (मा. श्री. स. १...६) 'वनस्पते हिरण्यपर्ण प्रदिवस्ते अर्थम्' इति लोकिकवैदिकयोः शब्दयोः, 'भर्थयोच नानात्वमिवाशङ्कयते । तथाऽपि 'तथास्व'प्रत्यमिशानेनावधार्य, ईषद्विकृतास्त एव वेदे इति लोकित्येव व्युत्पत्तिः॥ . लोकप्रसिद्धिविप्रतिषेधे तु शास्त्रवित्प्रसिद्धिः प्रमाणीक्रियते। . यथा 'यवमयश्चरुः,' 'वाराही उपानही' (तै. सं. १-७-९) वैतसे कटे प्राजापत्यान् सचिनोति' इति यववराहवेतसशब्दाः दीर्घशूकसकरवचलकेषु शिष्प्रसिद्धधा नियम्यन्ते, न प्रियङ्गकृष्णशकुनिबम्यूविति॥
यत्र तु शिष्टप्रसिद्धिर्नास्ति, तत्र म्लेच्छेभ्योऽपि तदर्थव्युत्पत्तिराश्रीयते। यथा-पिकनेमतामरसशब्देषु ॥ .. "मग्येव जभरी' इतिमंत्रार्थः]
म्लेच्छप्रसिद्धरप्यभावे निगमनिरुक्तव्याकरणवशेन धातुतः मर्थः परिकल्पनीयः। तेन आश्विनमुक्तप्रक्रमात् जरण'भरणनिमित्तौ 'जर्भरीतुर्फरीतू' इति द्विवचनान्तसरूपावेतो शब्दो अश्विनोर्वाचकाविति गम्यते । एवमन्यत्राप्युत्प्रेक्षणीयम्॥
* प्रसङ्गत: लोकवेदाधिकरण(जै. सू. १-३-५)विषयमपि संगृला पदर्शयितुमुपक्षिपति-यधपीति ॥
प्रकृतोपयोगित्वात् यववराहाधिकरण(जै.सू. १-३-४)मपि संगृह्णातिलोकेति ॥
प्रकृतोपयोगिस्वादेव यववराहाधिकरण(जै.सू. १-३-५)मपि संगृहातियत्र स्विति । पिकनेमतामरसपदानां कोकिल-अर्ध-पद्मपरत्वं प्राह्यम् ॥
एवं प्रसङ्ग समाप्य प्रकृतमनुसरति-म्लेच्छेत्यादि। || अश्विनोरिति । सृणि:----अशः, समन्तिौ सृग्यौ-कजरौ । अब-क. तथा-ख. मरण-.
