________________
माहिकम् ४] अर्थवादेषु विरोधादिपरिहार:
676 द्वेषौ 'प्रवृत्तिनिवृत्त्य'ङ्गत्वात् तदर्थों गृहीत्वा प्ररोचनायाः प्रवर्तेत, द्वेषाभिवर्तेतेति। तत्र तत्प्रतिपाद्यसत्यार्थ एवार्थवादः ॥
[अर्थवादानामर्थविरोधे गौणार्थकत्वम् ] ___ यत्तु अरुदति रुद्रे कथं तद्रोदनवचनम? अरोदनप्रभवे वा रजते कथं तदुद्भवताऽभिधानम् ? इति-गुणवादमात्रम्-गौण एष वादः श्वेतवर्णसारूप्यादिना रोदनप्रभवं रजतं निन्दितुमुच्यते ॥
एवं पशुयागे वपाहोमप्रशंसायै 'प्रजापतिरात्मनो वपामुदक्खिदत्' इति वृत्तान्ताख्यानं योजनीयम् ॥
आदित्यचरुप्रशंसायै 'देवा वै देवयजनमध्यवसाय दिशो न प्राजानन्' इति ॥
[सिद्धान्ते भर्थवादानां यथाश्रुतार्थत्वे न विरोधः] अथवा नैयायिकानामनेक प्रकार *पुरुषातिशयवादिनां यथाश्रुतेऽप्यर्थे नात्यन्तमसंभवः । रुद्रस्य रुदितात् रजतजन्म, प्रजापते
पोत्खेदः, तद्धोमात् तूपरपशूद्रमः, देवानां देवयजनाध्यवसाने दिमोह इत्येवंजातीयकमपि सत्यमस्तु! को दोषः? तत्सर्वथा 'नार्थवादा न प्रमाणम् ॥
[मर्थवादेषु प्रत्यक्षादिविरोधपरिहारः] ' एवं 'स्तेनं मनोऽनृतवादिनी वाक्' इति गौण एष वादः । प्रच्छन्नतया स्तेनं मन उच्यते। बाहुल्याभिप्रायेण चानृतवादिनी वाक् इति ॥
. * पुरुषातिशयेति। सर्वैरपि कर्ममिः पुरुष एव कमनातिशयः धर्माधर्माख्यः आधीयते इति सिद्धान्तः। ततश्च तदनुगुणतया विचित्राइशक्तयः क्रियाच सुलभतया निर्वोढुं शक्यन्त इत्यर्थः ॥
प्रच्छन्नतयेति। स्वममस्यन्तः किमस्तीति स्वेनापि हि न ज्ञातुं शक्यते। एवं 'भाल्यग्रे हस्तियूथशतमास्ते' इति वचने न हि जिहा विशीर्यते ॥
प्रत्य-स्व.
प्रकार:-क.
अर्थवादानां प्रामाण्यम्-ख.
43*
