________________
29
पातिकम् १]
aষসমূলিসাৎ: इत्येष षोडशपदार्थनिबन्धनेन निःश्रेयसस्य मुनिना निरदेशि पन्थाः । अन्यस्तु सन्नपि पदार्थगणोऽपवर्गमार्गोपयोगविरहादिह नोपदिष्टः॥३७॥
इति उद्देशसूत्रविवरणम्
[त्रेधा शास्त्र प्रवर्तते] त्रिविधा चास्य शास्त्रस्य प्रवृत्तिः- उद्देशः, लक्षणं, 'परीक्षा ति'। 'नामधेयेन पदार्थाभिधानमुद्देशः। उद्दिष्टस्य तत्त्वव्यवस्थापको धर्मो लक्षणम्। लक्षितस्य तल्लक्षणमुपपद्यते न वेति विचारः परीक्षा
[चतुर्थोऽपि प्रकारोऽत्रैवान्तर्भवति ननु च विभागलक्षणा चतुर्थ्यपि प्रवृत्ति'रस्त्येव । मेदवत्सु प्रमाणसिद्धान्तच्छलादिषु तथा व्यवहारात्-सत्यम-प्रथमसूत्रो'द्दिष्टे' भेदवति पदार्थे भवत्येव विभागः; उद्देशरूपानपायात्तु उद्देश एवासौ। सामान्यसंशया कीर्तनमुद्देशः, प्रकारभेदसंशया कीर्तनं विभाग इति । तथा चोद्देशतयैव तत्र तत्र भाष्यकारो व्यवहरति 'अयथार्थः प्रमाणोद्देशः'-इत्याक्षेपे-'तस्माद्यथार्थ एव प्रमाणोद्देशः' इति समाधानमभिदधानः । तस्मात् त्रिविधैव प्रवृत्तिः ॥ सन्यायग्युत्पादनात् । तथोक्तं-'भाष धर्मोपदेशं च वेदशास्त्राविरोधिना । पस्तकेंणानुसन्धत्ते स धर्म वेद नेतरः' इति। अत इयं भान्वीक्षिकी विद्यास्थानेषु गण्यत इति । प्रकीर्तिता इति प्रायः पाठः । न्याख्याभेदास्तु वार्तिक-टीकादिषु
अन्यः-द्रव्यगुणकर्मादिः ॥
सत्यमित्यादि। अयं भाव:--सावान्तरभेदो हि पदार्थ उद्देशसूत्रे उदिष्टः । अत: उद्देशे विभागोऽप्यन्तर्भूत एव । किञ्च निर्विशेषं न सामान्यमिति न्यायात् भेदवानेव पदार्थो निर्दिश्यते। तदेवोपपादयति-सामान्येत्यादि। विभागस्याप्युद्देशरूपत्वे भाष्यसम्मतिमाह-तथा चेति । अयथार्थ इत्यादि।
परीक्षेति-ख. 'नामधेय-क. भवत्येव-क. 'पदिष्टे-ब..
