________________
आह्निकम् ४]
579
डिम्बनार्थं तदभिधानमिति चेत् तदप्ययुक्तम् । एकत्र धर्मिणि युगपदितरेतराविरोधिधर्म द्वयप्रयोजक हेतुद्वयोपनिपातायोगात् । न हि यात्मकानि वस्तूनि भवितुमर्हन्ति इत्यवश्यमन्यतरः तत्रा' प्रयोजकहेतुः । अप्रयोजकत्वादेव तस्यागमकत्वे किं विडम्बनार्थेन हेत्वन्तरेण प्रयुक्तेन । विरुद्धाव्यभिचार्यपि नाम न कश्विद्धेत्वाभास इति वक्ष्यामः (११ आह्निकं ॥
[ सत्प्रतिपक्षस्थलेऽपि नानुमानेनानुमानस्य बाधः ]
प्रकरण समोsपि न यः कश्चित् सत्प्रतिपक्षो हेतुरिष्यते, अपि तु संशय बीजभूतः अन्यतरविशेषानुपलम्भः भ्रान्त्या हेतुत्वेन प्रयुज्यमानः तथोच्यत इति दर्शयिष्यामः ( ११ आह्निके) । तस्मात् परोदीरितं हेतुं निरा चिकीर्षता' वादिना तद्गतपक्षवृत्तितादिधर्मपरीक्षणे मनः खेदनीयम् । न हि प्रति हेत्वन्वेषिणा वृथाया कर्तव्या ॥
रचनात्वहेतोरप्रयोजकत्वासंभवः
[ रचनात्व हेतुकानुमानस्याप्रयोजकत्वासंभवः ]
ननु ! कतरदनयोः साधनयोरप्रयोजकं रचनात्वात्, अस्मर्यमाणकर्तृकत्वादिति च - उच्यते - रचनात्वमेव प्रयोजकम् । न हि पुरुषमन्तरेण कचिदक्षरविन्यास इष्टव्य ॥
भो भगवन्तः सभ्याः ! केदं दृष्टं क वा श्रुतं लोके । यद्वाक्येषु पदानां रचना | नैसर्गिकी भवति ॥ १२ ॥
अनुमानं तु ' तत्पूर्वकं' इति निर्दिष्टमेव । अतश्च अनुमानस्य बाधकत्वं यादृशप्रत्यक्षागममूलकत्वकृतं तादृशप्रत्यक्षागमयोरेव पूर्वानुमान बाधकत्वमिति अनुमानेन नानुमानबाधसंभव इत्याशयः ॥
* वक्ष्याम इति । पूर्वमनि (पु. 993-994 ) इ ई सामान्यतो विचारितम् ॥ + मनः खेदनीयं - परिश्रमः करणीय इति भाव: । अधिकं तु ११ माह्निकं स्पष्टीकृतं द्रष्टव्यम् ॥
नैसर्गिकी - पुरुषनिरपेक्षा ||
1
तथा - ख.
2 लम्भे- ख.
चिकीर्षिता - ख. हतुत्वा-ख.
37*
