________________
474
भ्रमस्वरूपपरिशीलनम
[न्यायमनरी
ननु ! उक्तं (पु. 457) कृत्यासीतावत् किमिदं वेशभाषापरिवर्तनम् ? कथं च रजतक्षाने शुक्तिकावभासितुमर्हतीतिश्रुतमिदं नाटकम्-न तु वयमत्रोपहासपात्रम्। शुक्तिकेति यस्तुस्थितिरेषा कथ्यते । परोऽवस्थितं धर्मिमा भास्वररूपादिसादृश्योपजनितरजतविशेषस्मरणमत्र प्रतिभातीति ब्रमः-'यदेतत्पुरः किमपि वर्तते तद्रजतम् इत्यनुभवात् । वस्तुस्थित्या तु शुक्तिरेव सा त्रिकोणत्वादिविशेषग्रहणाभावाच निगृहितनिजाकारेत्युच्यते, रजनविशेषस्मरणाश्च परिगृहीतरजताकारेति ॥
भ्रमद्वैविध्यम्] एतच्च विषयेन्द्रियादिदोष'प्रभवेषु शुक्तिकारजतावभासभास्करकिरणजलावगमजलदगन्धर्वनगरनिर्वर्णनरज्जुभुजगग्रहण -- रोहिणीरमणद्वयदर्शन-शङ्खशर्करापीततिक्ततावसाय केशकूचकालोकनादिविभ्रमेष्वभ्युपगम्यते। मनोदोषनिबन्धनेषु तु मिथ्याप्रत्ययेषु निरालम्यनेषु स्मृत्युल्लिखित 'एव आकार प्रकाशत इति ॥
शुक्तिरालम्बनं, भानं तु रजतस्येति पक्षेऽपि न दोषः यस्तु तृतीयः पक्षः (पु. 458) 'अन्यदालम्बनं, अन्यच प्रतिभाति' इति कैश्चिदाश्रितः तत्रापि न सन्निहितस्यालम्बनत्वमुच्यते, येन भूप्रदेशस्यापि तथात्वमाशङ्कथेत ॥ .
नापि 'जनकस्यालम्बनत्वम्, यश्चक्षुरादावपि प्रसज्येत । किन्तु इदमित्यङ्गुल्या निर्दिश्यमानं कर्मतया यज्ञानस्य अनकं, तदालम्बनमित्युच्यमाने न कश्चिद्दोषः ॥
[देशकूर्चादिभ्रमेषु आलम्बन व्यनम्]. ननु ! केशोण्डूकशाने किमालम्बनकारणम् ? किञ्चित्त तिमिरं रोमराजिरिव नयनधाम्नो मध्य एवास्ते । तेन द्विधाकृता नयनवृत्तिः
पुरोऽवास्थनमिति। यदवलम्ब्य ज्ञानमुपद्यते, तदेवालम्बनमिति शुकावष्टम्भेनैव रजतमानात् शुक्तिरेवालम्बनं वाध्यमित्यर्थः ।।
निगलम्बनेषु-बाबालम्बनशून्येषु ॥ किश्चित्तु --विलक्षणं, यादृशं तिमिरं चाक्षुषप्रत्यक्षवरोधि प म स्यात मपु-क. निराकार:-. 'आलम्बनस्थाजनकत्वम्-ख.
