________________
आठिकम ३]
सांस्यादिपक्षनिरास:
421
प्रमाणस्वपरिच्छित्तौ विसंवदति तत्कथम् ? अप्रामाण्य गृहीती या तस्मिन् कस्मात् प्रवर्तते ? ॥ ४८
(तनबौद्धमतदूषणम् पतेन तृतीयोऽपि पक्षः प्रत्युक्तः -- यदप्रमाण्यं स्वतः, 'प्रामाण्यं तु' परत इति। स्वतो ह्यप्रामाण्ये निश्चिते प्रवृत्तिन प्राप्नोतीति ! किन अपामाण्यमुत्पत्ती करणदोषापेक्षम् । निश्चये बाधकज्ञाना पेक्षभ। सत् कथं स्वतोभवितुमईति?
प्रामाण्यस्यावस्तुस्वनिरासः] .. यश ''अप्रामाण्य'मवस्तुत्वान्न स्यात् कारण दोषतः ' (लोपा । २.89) इति कैश्चिदुच्यते, तदपि यत्किञ्चित् । संशयविपर्ययात्मनः 'प्रमाणस्य' वस्तुत्वासद्तमप्रामाण्यमपि वस्त्रे घेति । परतस्तु प्रामाण्यं यथा नावकाते, तथा विस्तरेणोच्यते ।
[प्रामाण्यापामाण्ययोः परतस्त्वाऽसंभवाक्षेपः एवञ्चायं तुम्मपि परत इति द्वितीयपक्षप्रतिक्षेपोऽपि भविष्यति । अतथात्वप्रकाशकं हि प्रमाण मित्युक्तम् । तस्य स्वप्रमेयाध्यभिचारित्वं नाम प्रामाण्यम्। अतश्च परापेक्षायां सस्यां हि परत इति कशयितु चितम् । न चास्य परापेक्षा कचिद्विद्यते ।
सा हि भवन्ती उत्पत्तो वा स्यात् ? स्वकार्यकरणे घा? प्रामाण्यांनश्चये वा? उत्पत्तीकारकस्वरूपमात्रापेक्षा?
___ अप्रामाण्यं स्वतः - भप्रामाण्यं हि प्रामाण्याभावः अभावस्तु निरुपाण्यः न कारणजन्य.। प्रामाण्यं गुण-संवाद-अक्रियायधीममिति युक्तं परतः। 'एतेन ' इत्यस्यैव विवरणं स्वतो हीत्यादि
उच्यते---अनूयते परतस्त्त्वि ते । गतसम्मतमिति शेषः ।
मीमांसकः प्रत्यवतिष्ठते - एवञ्चति । स्वकार्य ---- अर्थप्रका गमरूप प्रमाणफलम् । प्रथमकरूपेऽपि विकल्प प्रदर्शयति कारकेत्यादि ।
किन्नक. गृही. क. मामा-ख. 'स्मा-क. करा-ख 'भप्रामाण्यस्य -ख.
'भप्रमाण-पा. *स चाय-क.
