________________
• आह्निकम् २] सुखसाधनत्वनिश्चय: मानस:
183. सन्निधानात्मिकायाः शक्तेः प्रत्यक्षग्राह्यत्वसंभवात् उपपन्नं तजातीयत्व लिङ्गस्य संबन्धग्रहणम् ॥
[मानसप्रत्यक्षेण सुखसाधनस्वनिश्श्रयसंभवः] ननु ! कपित्थादिकार्यस्य सुखस्येदानीं न चक्षुह्यत्वमिति 'तत्सम्बन्धग्रहणाभावात् कथं चाक्षुषप्रत्ययगम्यः सम्बन्धः? न चाक्षुपगम्यः सम्बन्धः, किन्तु मानसप्रत्यक्ष गम्यः।
सुखादि मनसा बुध्दा कपित्थादि च चक्षुषा । तस्य कारणता तत्र मनसवावगम्यते ॥ ६॥
मनसा सुखसाधनत्वग्रहणेऽतिप्रसङ्गपरिहार:] ननु.च! मनसा कपित्थादेः सुखसाधनत्वग्रहणाभ्युपगमे पाह्यविषयप्रमितिषु मन एव निरङ्का करणमिदानी संवृत्तमिति कृतं चक्षुरादिभिः । अतश्च न कश्चिदन्धो वा बधिरो या स्यात्नैष दोषः--प्रथमप्रवृत्तसमनस्कव होन्द्रिय जनितविज्ञानविषयीकृतवपुणे वाह्यस्य वस्तुनो मनोग्राह्यत्माभ्युपगमात्, तस्यैव नियामकस्वात् 'नोच्छ सलमन्तःकरणं वाह्यविषये प्रवर्तते ॥ धर्मिग्राहकानुमानग्राह्यस्वात्। अतः तद्यतिरिक्तसहकारिसन्निधानमेवात्र ग्राह्यम्। तस्य च प्रत्यक्षवं संभवत्येवेति ! सम्बन्धग्रहणमिति। प्रत्यक्षेगेति शेषः॥ .. ननु कपित्थं हि चाक्षुत्रं, सुख त्वचाक्षुषम् ' कथमुभयोः कार्यकारणभावरूपसम्बन्धः चक्षुर्गम्यः ? सम्बन्धिनोग्ग्रहगे च कथं सम्बन्धग्रहणमिति शक्ते - नन्विति। ननु मानसत्वं वा कथम् ? सुखस्य मानसस्वेऽपि कपित्थस्य मानसत्वाभावात्, इत्यत्राह--सुखादीति
करित्थादेः-पित्यादिनिष्टस्य । कृतमित्यादि । सुखसाधनत्वं हि कपित्थधर्मः, अत एव बाह्य इति तम्य मनसा ग्रहणे, तद्वदेव सर्वमपि बाझं मनसा गृह्येत चेत् बाह्येन्द्रियाणि ग्यर्थान्येवोते। अतश्चेति। चक्षुरेन्द्रियविनाशेऽपि मनसा रूपमाणे को वाऽन्धः स्यादित्यर्थः । समनस्केति । मनस्सहकृतेत्यर्थः । अयं भावः-मनः सर्वथा न बाझे विषये
स-ख.
य-क.
नाश-ख.
