Nyayamanjari Part 01

SR No.: 002265
Original Sutra Author: N/A
Author: K S Vardacharya
Publisher: Oriental Research Institute
Publication Year: 1969
Total Pages: 810
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 12 MB

Page 123

प्रमाणसंख्याविचार:
न्यायमजरी
[चौद्वमते अनुमानोपपत्तिवर्णनम्, तन्निराकरणं च] तत्रैतत्स्यात् - अविदितसौगतकृतान्त नामेतच्चोद्य, । 'ते'हिविकल्पविषये वृत्तिमाहुः शब्दानुमानयोः ।।
तेभ्यः संबन्धसिद्धौ च नानवस्था, न संप्लवः ॥ ९६ ॥ तथा हि -दर्शनममनन्तरोत्पत्त्यवाप्तदर्शनच्छायाऽ,रज्य. मानव विकल्याः प्रत्यक्षायन्ते। तदुल्लखितकाल्पनिकतदिनरपरावृत्त स्वभाव मामान्याकारप्रनिटोऽयमनुमान व्यवहारः पारम्पर्येण मणिप्रभामणिबुद्धि त् तन्मूल इति तत्प्राप्तयेऽवकल्पते, न पुनः प्रत्यक्षकसमधिगम्यं वस्तु स्पृशति कुतः संप्लव ? कुतो वाऽनवस्था?
तदेतद्वञ्चनामात्रम्। यो हि तादाम्यतदुत्पत्तिस्वभाव प्रतिबन्ध इष्यते स किं वस्तुधर्मः ? विकल्पागे पताकारधर्मो वा? तत्र न यमागेपितधर्मो भवितुमर्हति । वस्तु वस्तुना जन्यते, वस्तुच
एतच्च द्यम-असति -संप्लवे अनुमानानुत्थित्याक्षेपः । तेभ्यःविकल्पेम्य । दर्शनत्यादि । प्रत्यक्षं निर्विकल्पसविकल्पभेदभिन्नम्। तत्र प्रथमाक्षसन्निपातजन्यं यत् निर्विकल्पकादिपदवाच्यं स्वलक्षण वषयकं ज्ञानं. तदेव मुख्य प्रत्यक्षं, प्रमाणभूत च। तदनन्तरक्षणादिषु । जायमानं विल्पिशब्दवाच्य सामान्यविषयकं ज्ञानं तु, प्रत्यक्षपदाच्यस्वलक्षणज्ञानानुविशयित्वात् प्रत्यक्षपदवाच्यं न प्रमाणम् किन विकल्परूपं तत् अनुमानादिकमपि विकल्परूपमेव । अथापि- मणिप्रभायां मणिबुद्धया प्रवृत्तस्य परंपरया यथा मणिलाभ:- तथा विकल्पात् प्रवर्तमान: पुरुष तन्मूलभूतस्वलक्षणज्ञानविषय वस्प्राप्नोति परंपग्या, इति अनुमानस्य प्रत्यक्षस्य च विषयभेदात् न प्रमाणसंप्लव इति भावः ।।
वञ्चनामात्रमिति। तादात्म्यतदुत्पत्तिरूपा व्याप्तिः किं वस्तुन एव धर्म: ? उत विकल्पविषयस्यावस्तुनः ? नान्त्य:-क्षणिकपरंपराया: सत्यत्वेन वायकारणभावादेरवस्तुधर्मत्वासं - वात् । अवस्नो हि कुत: कारणापेक्षा ? न हि रजुसर्प: कारगजन्यः। एवञ्च व्याप्ति: वस्तुधर्म एवेति वक्तव्यम् । तथा च वस्तु विकल्पविषयो न भवति, तद्धर्मः प्रतिबन्धः परं विकल्पेन गृह्यत इति डिम्भप्रलो- नमिति ॥
___ तथा-क.
त्ति-ख. 'तु-ख.