Page Text
________________
६. पुरुषपरीक्षा अन्य इत्यादिना वेदवादिमतमुपक्षिपति
अन्ये त्वीशसधर्माणं पुरुषं लोककारणम्। कल्पयन्ति दुराख्यातसिद्धान्तानुगबुद्धयः॥१५३॥ समस्तवस्तुप्रलयेऽप्यलुप्तज्ञानशक्तिमान् ।
ऊर्णनाभ इवांशूनां स हेतुः किल जन्मिनाम्॥१५४॥ त एवमाहुः- "पुरुष एवैकः सकललोकस्थितिसर्गप्रलयहेतुः [G.76] प्रलयेऽप्य• लुप्तज्ञानातिशयशक्तिः" इति। तथा चोक्तम्- .. ....
"ऊर्णनाभ इवांशूनां चन्द्रकान्त इवाम्भसाम्। .
प्ररोहाणामिव प्लक्षः स हेतुः सर्वजन्मिनाम्"॥( . .)इति। तथा- "पुरुष एवैतत्सर्वं यद्भूतं यच्च भाव्यम्" (ऋ० वे० १०.९०.२) इति।
ईशसधर्माणम् ईश्वरतुल्यधर्माणम्; द्वयोरपि विश्वसर्गस्थितिप्रलयनिमित्तत्वात्। एतावाँस्तु विशेष:- ईश्वरव्यतिरिक्तमन्यदप्यात्मादिकं समवाय्यादिकारणमीश्वरकारणकैरिष्यते, पुरुषवादिभिस्तु पुरुष एव कारणम्। विश्वसर्गस्थितिप्रलयनिमित्तभावस्तु द्वयोरपि समानः । दुराख्यातसिद्धान्तानुगबुद्धयइति दुराख्यातसिद्धान्तानुगा बुद्धिर्येषामिति विग्रहः। ऊर्णनाभः= मर्कटकः ॥ १५३-१५४॥ अस्यापीत्यादिना दूषणमारभते
अस्यापीश्वरवत् सर्वं वचनीयं निषेधनम्। ईश्वरवदिति षष्ठ्यन्ताद्वतिः । अत्राप्येवं दूषणं वाच्यम्- ...
"पुरुषो जन्मिनां हेतुर्नोत्पत्तिविकलत्वतः ।
गगनाम्भोजवत् सर्वमन्यथा युगपद्भवेत्॥ इत्यादि यदि च- ईश्वरसिद्धये यथा परैः साधनान्युक्तानि, तथैव पुरुषसिद्धये पुरुषवादिभिरुपादीयन्ते; तदा तद्वदेवासिद्धतादिदोषो वाच्यः। अन्यमपि दूषणप्रकारमाह
किमर्थं च करोत्येष व्यापारमिममीदृशम्॥१५५॥ प्रेक्षापूर्वकारिप्रवृत्तेः प्रयोजनवत्तया व्याप्तत्वात्-अतः किमर्थमयं पुरुषौ जगद्रचनाव्यापारमीदृशं करोतीति वक्तव्यम् ॥ १५५ ॥
यद्यन्येन प्रयुक्तत्वान्न स्यादस्य स्वतन्त्रता। अथानुकम्पया कुर्यादेकान्तसुखितं जगत्॥१५६॥ 'व्याधिदारिद्रयशोकादिविविधायासपीडितम्।
जनं तु सृजतस्तस्य काऽनुकम्पा प्रतीयते!॥१५७॥ यद्यन्येनेश्वरादिना प्रयुक्तोऽनिच्छन्नपि करोति तदाऽस्य यत्स्वातन्त्र्यमभ्युपगतम्, १. आधि-- पा.. गा.।
| SR No. | 002258 |
| Book Title | Tattvasangraha Part 01 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dwarikadas Shastri |
| Publisher | Bauddh Bharati |
| Publication Year | 1997 |
| Total Pages | 444 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 8 MB |