________________
प्रथमे
[प्रस्तावना । तत्र प्रत्येकाच्यायं सूत्रसङ्ख्या निम्नलिखिता वर्ततेअध्याये। हैमसूत्राणि । | अध्याये । हैमसूत्राणि ।
२४१ पञ्चमे ४९८ द्वितीये ४६० षष्ठे ६९२ । तृतीये
५२१ सप्तमे .. ६७३ चतुर्थे । ४८१ । अष्टमे . १११९ - एतेषु षष्ठसप्तमाष्टमाध्याया बृहत्तराः सन्ति । पञ्चाध्यायेषु यावती सूत्रसङ्ख्याऽस्ति ततोऽप्यधिका अवशिष्टेषु त्रिष्यध्यायेषु विद्यते।कारणमत्र कुत्-तद्धित-प्राकृतादिषड्भाषाव्याकरणाऽऽख्यानि महान्ति प्रकरणानि सन्ति । प्रतोत्र बहुविषयतया बहु वक्तव्यं भवति प्रतिव्याकरणम् । सूत्र-गणपाठोपेतवृत्ति-धातुपाठ-उणादिलिङ्गानुशासनेत्याख्यानि व्याकरणस्य पश्चाप्यङ्गानि हैमव्याकरणे एकाकिनैव हेमचन्द्राचार्येण कृतानि । एषां सूत्राणां तादृशी रचना कता येन पुनर्वातिकादीनामावश्यकता नोत्पद्येत । एषामङ्गानां टीका बृहन्न्यासश्चाप्यनेनैव का चक्रिरे तेनास्य सम्पूर्णता प्रकटीभवति । सर्व हैमंचन्द्राचार्येण १२५००० सपादलक्षश्लोकात्मकमेतद् व्याकरण मकारीतिप्रबन्धचिन्तामणिकारेण लिखितम् । '.. श्रीहेमचन्द्राचार्यों न केवलं संस्कृतभाषाव्याकरणमेवात्र चकार
। किन्तु सप्तसु अध्यायेषु सम्पूर्ण संस्कृतभाषाव्यासप्तभाषाणां करणं विरचय्य; अष्टमेऽध्याये प्राकृत-शौरसेनीव्याकरणम् मागधी-पैशाची-चूलिकापैशाची-अपभ्रंश
इति षण्णां शिष्टसाहित्यभाषात्वेन प्रख्याति प्रातामां भाषाणां व्याकरणानि रचयामासेति समेषां विदुषामतिप्रमोदा
१ सिद्धराजप्रबन्धे पृ० ६.। . .
