Jain Sahityano Sankshipta Itihas

SR No.: 002175
Original Sutra Author: N/A
Author: Mohanlal Dalichand Desai
Publisher: Omkar Gyanmandir Surat
Publication Year: 2006
Total Pages: 802
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, History, & Literature
File Size: 20 MB

Page 646

પારા ૧૧૪૨ થી ૧૧૪૫ સંસ્કૃતિ અને કળા
૫ ૨૧ સૂક્ષ્મતા અને આભૂષણોની સમુચિતતાથી એટલા બધા પ્રમાણમાં નિર્માયેલું છે કે તેની જોડી તેવા પ્રકારના ઉદાહરણથી કયાંય પણ પ્રાયઃ મળે તેમ નથી. આ સ્થાપત્યના અતિ સુંદર જીવતા જાગતા નમુનાઓએ-જૈન કલાએ હિંદુ કલા પર જ નહિ, પરંતુ વિદેશથી આવેલી મુસલમાનોની કલા પર પણ પ્રભાવ પાડયો છે. અમદાવાદની મુસ્લીમ કલામય ઈમારતો પરથી તે સ્પષ્ટ દિસે છે. ૧૭૦
૧૧૪૩. મૂર્તિવિધાન-પ્રાચીન ભારતીય કલાકારોએ મૂર્તિઓ બનાવવામાં તેના આંતરિક ભાવ અને પરિચિન્તનનું પ્રદર્શન કરવાની ચેષ્ટા કરી છે. આ ચેષ્ટામાં તેમણે મૂર્તિની મુખાકૃતિ જ વિશેષ સુંદર બનાવવાની અને તેમાં યોગ અને શાન્તિનો ભાવ બતાવવાની વિશેષ કાળજી રાખી છે, ભારતીય કલાનું સર્વોત્કૃષ્ટ ઉદાહરણ બુદ્ધ અને જિનની મૂર્તિઓમાં મળે છે. તે મૂર્તિઓ નિઃસંદેહ અતિ સુંદર છે ને તે જોતાં તેમની શાન્તપ્રકૃતિ અને ધ્યાનમુદ્રા એકદમ પ્રત્યક્ષ થાય છે. તેમને જોઈને ધનપાલ કવિએ કહેલ છે તેવા ઉદ્ગાર સહેજે નીકળી પડે છે કે :
प्रशमरसनिमग्नं दृष्टियुग्मं प्रसन्न वदनकमलमंक: कामिनीसंगशून्यः ।
करयुगमपि यत्ते शस्त्रसंबंधवन्ध्यं तदसि जगति देवो वीतरागस्त्वमेव ॥ -- જેના નયનયુગલ પ્રશમરસમાં નિમગ્ન છે અને પ્રસન્ન છે, જેનું વદનકમલ કામિનીના સંગથી શૂન્ય અને નિષ્કલંક છે, જેના કરયુગલ શસ્ત્રના સંબંધથી મુક્ત છે, તેવો તું તે કારણે વીતરાગ હોઈ જગતમાં ખરો દેવ છે.
कथयन्ति कषायमुक्तिलक्ष्मी यस्या शांततया भवान्तकानां ।
प्रणमामि विशुद्धये जिनानां प्रतिरूपाण्यभिरूपमूर्तिमंति ॥ -સંસારથી મુક્ત શ્રી જિનેન્દ્ર દેવોની તેમના તદાકારરૂપ સુંદર મૂર્તિઓ કે જેઓ પોતાની પરમ શાન્તતાદ્વારા સંસારી જીવોના કષાયોની મુક્તિરૂપી લક્ષ્મી કહે છે-ઉપદેશે છે તેમને હું આત્મશુદ્ધિ માટે પ્રણામ કરું છું.
૧૧૪૪. અથવા “શાન્ત શિવં સુન્દ્રાં’ એમ સ્વાભાવિક કહેવું પડે છે. જ્યારે કોઈ પૂજાર્થી આ મૂર્તિઓ પ્રત્યે જાએ છે ત્યારે તેના વિચાર આ સંસારમાંથી નીકળી આધ્યાત્મિક સંસારમાં જઈ પહોંચે છે. આ માટે શુક્રાચાર્ય શુક્રનીતિમાં જણાવ્યું છે કે: “પ્રતિમાની વિશેષતા એ હોવી જોઈએ કે તે યોગ અને પરિચિંતનની પ્રત્યે લઈ જવામાં સહાય આપે.” મૂર્તિ બનાવવામાં મૂર્તિકારનો ઉદેશ ચર્મ-ચક્ષુઓને માટે આનન્દ ઉત્પન્ન કરવાનો નહોતો પણ પૂજાર્થીના હૃદયમાં યોગના ભાવ ઉત્પન્ન કરવાનો હતો તેથી મૂર્તિઓ ધ્યાનાવસ્થિત, શાંતસ્વભાવની તથા શાન્ત શિવ સુન્દ્રાં ના આદર્શવાલી હોવી જોઇએ. શુક્રનીતિમાં એ પણ કહ્યું છે કે મૂર્તિઓનો બનાવનારો મનુષ્ય પણ ધ્યાનશીલ પ્રકૃતિનો હોવો ઘટે, અન્યથા તેને આ પ્રકારની મૂર્તિઓ રચવાનો સંભવ નથી.
૧૧૪૫. ભારતીય ચિત્રકળાના સમર્થ અભ્યાસી શ્રીયુત નાનાલાલ મહેતા જૈન પ્રતિમવિધાન
૫૭0. લાલા લજપતરાયના ‘ભારતવર્ષમા ઇતિહાસમાં જૈનધર્મ વિષે કેટલાંક અમાન્ય કથનોનો મારા મિત્ર રા. મોહનલાલ ભગવાનદાસ ઝવેરીએ લખેલ ઉત્તર કે જે જૈન એસોસિયેશન ઓફ ઇન્ડિયા, મુંબઈ તરફથી સન ૧૯૨૫માં Historical Fact about Jainism નામથી પ્રકટ થયેલ છે. તેમાંથી.
For Private & Persenal Use Only