Page Text
________________
પારા ૧૦૪૧ થી ૧૦૪૫ શ્રીમદ્ રાજચન્દ્ર સાહિત્ય
૪૭૫. ઉંડા વિચાર છે. હું ઘણાં વર્ષોથી ભારતમાં ધાર્મિક પુરુષની શોધમાં છું, પરન્તુ મેં એવો ધાર્મિક પુરુષ ભારતમાં હજા સુધી જોયેલ નથી કે જે શ્રીમદ રાજચંદ્રભાઇની સાથે પ્રતિસ્પર્ધામાં ઉભો રહી શકે. તેમનામાં જ્ઞાન, વૈરાગ્ય અને ભક્તિ હતાં. ઢોંગ, પક્ષપાત યા રાગદ્વેષ નહોતાં. તેમનામાં એક મોટી શક્તિ હતી કે જે દ્વારા તેઓ પ્રાપ્ત થયેલ પ્રસંગનો પૂર્ણ લાભ લઈ શકતા હતા. તેમના લેખ અંગ્રેજ તત્ત્વજ્ઞાનીઓની અપેક્ષાએ પણ વિચક્ષણ, ભાવનામય અને આત્મદર્શી છે. યૂરોપના તત્વજ્ઞાનીઓમાં હું ટૉલ્સાયને પહેલી શ્રેણીના અને રસ્કિનને બીજી શ્રેણીના વિદ્વાન સમજાં છું, પરંતુ શ્રીમદ્ રાજચંદ્રભાઇનો અનુભવ આ બંનેથી પણ વધે છે-ચડે છે. આ મહાપુરુષના જીવનના લેખોને આપ અવકાશે વાંચશો તો આપના પર તેનો ઘણો સારો પ્રભાવ પડશે. તેઓ પ્રાયઃ કહ્યા કરતાં કે હું કોઈ વાડાનો નથી અને કોઈ વાડામાં રહેવા પણ માંગતો નથી. આ સર્વે તો ઉપધર્મ-મર્યાદિત છે અને ધર્મ તો અસીમ છે કે જેની વ્યાખ્યા થઈ શકે તેમ નથી. તે પોતાના ઝવેરાતના ધંધાથી વિરકત થતાં તુરત જ પુસ્તક હાથમાં લેતા. જો તેમની ઇચ્છા હોત તો તેમનામાં એવી શક્તિ હતી કે તેઓ એક સારા પ્રતિભાશાલી બેરિસ્ટર, જજ યા વાઇસરાય થઈ શકત. આ અતિશયોક્તિ નથી, કિન્તુ મારા મન પર તેમની છાપ છે. તેમની વિચક્ષણતા બીજાના પર પોતાની છાપ પાડતી હતી. ગાંધીજીનો છેવટનો એક ટૂંકો મિતાક્ષરી અંગ્રેજી લેખ હમણાં જ દાંડીની કુચ દરમ્યાન લખેલો તે મૉડર્ન રીવ્યુના જૂન ૧૯૩૦ના અંકમાં પ્રગટ થયો છે. (તેના ગુજરાતી ભાષાંતર માટે જાઓ જૈનયુગ આષાઢશ્રાવણ ૧૯૮૬ નો અંક પૃ. ૪૨૫.)
૧૦૪૪. દર્શનોના અભ્યાસી શ્રી નર્મદાશંકર મહેતાએ જણાવ્યું છે કે “શ્રીમદ્ રાજચંદ્રના સંબંધમાં આપણને સ્પષ્ટ સમજાય છે કે તેઓ પરધર્મ પ્રતિ માનદૃષ્ટિ વાળા છતાં નિશ્ચયબળથી ચુસ્ત જૈની હતા x x ધર્મસિદ્ધિમાં વૈરાગ્યભાવના પ્રકર્ષને શ્રીમાનું રાજચંદ્રમાં તે પામી વિલાસરૂપે ઝળકતી હતી. તેમનું સમગ્ર જીવન કોઇપણ સાંસારિક સુખની અથવા કીર્નિઆદિની લાલસાથી રંગાયેલું ન હતું અને તેથી શ્રી મહાવીરના જૈન શાસનને પોતાના સંબંધમાં આવનાર અધિકારીજનોને તે સોટ પ્રબોધી શકયા હતા. વૈરાગ્યભાવનાના પ્રકર્ષ વડે તેમની વિશાલબુદ્ધિ, મધ્યસ્થતા અને સરલતા જે તત્ત્વોદયમાં આવશ્યક ગુણો તેઓશ્રીએ માન્યા છે તે વધારે દીપ્તિવાળા થયા હતા.” (અમદાવાદ રાજચંદ્ર જયંતી સં. ૧૯૭૨) - ૧૦૪૫. આચાર્ય આનંદશંકર ધ્રુવે વેદાંતી તરીકે કહેવાય તેટલું કહેતાં જણાવ્યું હતું કે “શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર વેદાંત તરફ વળેલા હતા એમ તેમના પત્રો વાંચવાથી કોઈ કોઈને લાગે છે. પણ જૈનધર્મ તરફ તેમણે વધારે મહત્ત્વ મૂક્યું હતું. x તેમણે પોતાના ધર્મમાં સ્થિર રહી અન્ય ધર્મનાં ખરાં તત્ત્વો શોધી કાઢયાં છે. X આપણો ભવ્ય ધર્મ શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર જેવા સમર્થ પુરુષોના પ્રતાપે હજી પણ ટકી રહ્યો છે. X મરહુમ રાજચંદ્રનું જીવન એક યથાર્થ મહાત્માનું જીવન હતું. * “શ્રીમદ્ રાજચંદ્રના ગ્રંથને એક આદર્શરૂપે રાખવામાં આવે તો તેથી તેના ઉપાસકને અત્યંત લાભ થયા વગર રહે નહીં,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002175 |
| Book Title | Jain Sahityano Sankshipta Itihas |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mohanlal Dalichand Desai |
| Publisher | Omkar Gyanmandir Surat |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 802 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, History, & Literature |
| File Size | 20 MB |