Page Text
________________
જૈન સાહિત્યનો સંક્ષિપ્ત ઈતિહાસ ૬૦૩. આ કલ્પો અનેક ઐતિહાસિક હકીકતો પૂરી પાડે છે, અને તેમાંની કોઈ કોઈ તો પોતાના સમયમાં બનેલી અને કોઇએ નહિં નોંધેલી એવી ઘટનાઓ મળે છે. તેમણે શત્રુંજય, ગિરનાર, ફલોધી વગેરે તીર્થોને મુસલમાની રાજ્યકાલમાં નિર્ભય બનાવ્યાં હતાં.
૬૦૪. તે સૂરિનો પ્રતિદિન નવું સ્તવન રચવાનો નિયમ હતો અને નિરવદ્ય આહારગ્રહણનો અભિગ્રહ (પ્રતિજ્ઞાવિશેષ) હતો. તેમણે યમક-શ્લેષ-ચિત્ર-છંદોવિશેષ નવ નવ જાતનાં સાતસો સ્તવન તપાગચ્છના સોગતિલકસૂરિ માટે બનાવ્યા સંભળાય છે. માટે બનાવ્યાની વાત બરાબર નથી. સિદ્ધાન્તાગમસ્તવની અવચૂરિના પ્રારંભમાં જણાવ્યા મુજબ તપગચ્છનો અભ્યદય પદ્માવતી દેવી પાસેથી જાણી આ. સોમતિલકસૂરિને ભેટ કર્યા} (કાવ્યમાલા ગુચ્છક ૭ પૃ. ૮૬) તે પૈકી ગૌતમસ્તોત્ર (વે. નં. ૧૮૦૪), ર૪ જિનસ્તુતિ, જિનરાજસ્તવ પ્રા., દ્વિઅક્ષરનેમિસ્તવ, પંચપરમેષ્ઠિસ્તવ, પાર્શ્વસ્તવ, વીરસ્તવ, શારદાસ્તોત્ર, સર્વશભક્તિસ્તવ, સિદ્ધાન્તસ્તવ આદિ ઉપલબ્ધ છે. વળી સં. ૧૩૫ર માં કાયસ્થ ખેતલની અભ્યર્થનાથી કાતંત્ર વ્યાકરણ પર વિશ્વમટીકા ૨૬૧ શ્લોકપ્રમાણની યોગિનીપુર (દિલ્હી)માં રચી (જેસ. પ્ર. પ૮). સં. ૧૩૫૬ માં કન્યાશ્રય મહાકાવ્ય (શ્રેણિકચરિત) બનાવ્યું. સં. ૧૩૬૩માં વિજયાદશમીને દિને કોસલાનગરમાં વિધિપ્રપા નામનો સમાચારી ગ્રંથ રચ્યો, કે જેનો પ્રથમદર્શ તેમના શિષ્ય વાચનાચાર્ય ઉદયાકરે લખ્યો (પી. ૪, ૧૧૪ વેબર નં. ૧૯૪૪ {પ્ર. સિંધી, હિન્દી પ્રા.
ભા.}) અને જેમાંથી અનેક શાસ્ત્રીય હકીકતો મળી આવે છે. સં. ૧૩૬૪ માં અયોધ્યામાં સંદેહ વિષૌષધિ નામની કમ્પસૂત્ર પર વૃત્તિ (વેબર નં. ૧૮૮૭) રચી છે કે જે અપ્રસિદ્ધ છે. પણ અતિ મહત્ત્વની છે. કારણ કે તેનો આધાર ત્યારપછીના સર્વ વૃત્તિકારોએ લીધો છે; અને તે વર્ષમાં સાધુ પ્રતિક્રમણ સૂત્ર વૃત્તિ રચી છે. સં. ૧૩૬પમાં દશરથપુરિ અયોધ્યામાં ૪૧૯અજિતશાંતિસ્તવ પર વૃત્તિ અને ઉપસર્ગહર સ્તોત્ર પર વૃત્તિ (વિવેક. ઉદે.), માનતુંગકૃત ભયહર સ્તોત્ર પર સં. ૧૩૬પ માં સાકેતપુરમાં વૃત્તિ (પી. ૧, પર, વેબર, નં. ૧૯૬૫), (સપ્તસ્મરણ ?) પર વૃત્તિઓ રચી. અનેક પ્રબંધ-અનુયોગ ચતુષ્કોપેત ગાથા, ધર્માધર્મ પ્રકરણ પ્રા. (પી. ૫, ૧૧૧), આવશ્યકસૂત્રાવચૂરિ (ષડાવશ્યક ટીકા), ચતુર્વિધભાવનાકુલક, તપોમતકુટ્ટન, સૂરિમંત્રપ્રદેશ વિવરણાદિ ગ્રંથ રચ્યા છે. સં. ૧૩૮૦માં પાદલિપ્તસૂરિકૃત સ્વર્ણસિદ્ધિ ગર્ભમહાવીર જિનસ્તવ પર અવચૂરિ (બુહ. ૨, નં. ૩૨૬) રચી. આ સૂરિએ વાઘેલા વંશનો અંત-ગુજરાતનું મુસલમાનોના હાથમાં જવું-દિલ્હીમાં મુસલમાનોનું
૪૧૯. અજિતશાન્તિ સ્તવના કર્તા સંદિપેણ ઘણા પ્રાચીન છે. દંતકથા તો તેમને ખુદ શ્રીમહાવીરના શિષ્ય માને છે ! તેમાં ૩૭ થી ૪૦ છંદ છે ને તે સ્તવ અજિતનાથ અને શાંતિનાથ એ બંને જિન તીર્થકરને લાગુ પડે છે. તેમાં અપરાત્તિકા, આલિંગન, કિસલયમાલા, કસુલતા, ક્ષિપ્તક, ખિધતક, ગાથા, ચિત્રલેખા, ચિત્રાક્ષરા, દીપક, નન્દિતક, નારાચક, ભાસુરક, ભુંજગપરિરિંગિત, માગધિકા, રતમાલા, રાસાનન્દ્રિતક, નારાયક, ભાસ્ક, ભુજંગપરિરિગિત, માગધિકા, રતમાલા, રાસાનદિતક, રાસ લુબ્ધક, લલિતક, વાનવાસિકા, વિધુવિલસિત, વેષ્ટક, શ્લોક, સંગતક, સુમુખ અને સોપાનક એ નામના છંદો વપરાયા છે. આ પૈકી કેટલાક હેમચંદ્રત છંદોનુશાસનમાં નથી તેથી તેમને પ્રાકૃતમાં લખેલા કવિદર્પણ નામના બીજા જૂના છંદગ્રંથનો આધાર લઈ જિનપ્રભે સમજાવ્યા છે ને બીજા છંદોને સમજાવવા હેમચંદ્ર કૃત છંદચૂડામણિનો ઉપયોગ કર્યો છે. આથી ટીકા અતિ ઉપયોગી છે. તેનું બીજું નામ બોધદીપિકા છે. (પી. ૩, ૩૩૦; પી. ૪, ૬૭; વે. નં. ૧૭૯૩-૯૪).
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002175 |
| Book Title | Jain Sahityano Sankshipta Itihas |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Mohanlal Dalichand Desai |
| Publisher | Omkar Gyanmandir Surat |
| Publication Year | 2006 |
| Total Pages | 802 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati, History, & Literature |
| File Size | 20 MB |