Page Text
________________
૧ર શ્રી ઉપદેશપ્રાસાદ ભાષાંતર–ભાગ ૨
[તંભ પ અઢાર દેશમાં જીવહિંસા ન થવા દેવા માટે તલાર (પ્રહરી) બનાવી છે. હમણાં અમારા રાજાની વૈરિણી થવાથી હિંસાને કોઈ ઠેકાણે સ્થાન મળ્યું નહીં, તેથી આ કાશી દેશમાં આવીને તે વ્યાપી રહી જણાય છે. તેને નિવારવાને માટે આ ભેટશું લઈને મને અહીં મોકલ્યો છે.“ આ પ્રમાણે મંત્રીના વચનો સાંભળી પંગુરાજ સંતુષ્ટ થયો અને બોલ્યો કે, “તમારો ગુર્જર દેશ વિવેકમાં બૃહસ્પતિ જેવો કહેવાય છે તે ઘટિત છે, કારણ કે તેમાં આવા દયાળુ રાજા પ્રદીપ્યમાન છે. તે રાજા પોતે પ્રેરણા કરીને મારી પાસે દયા કરાવે છે તે છતાં જો હું તે ન કરું તો પછી મારી બુદ્ધિ કેવી કહેવાય!” આ પ્રમાણે કહી પોતાના દેશાદિકમાંથી એકઠી કરાવીને એક હજાર લાખ ને એંશી હજાર મચ્છીની જાળ અને બીજા હજારો હિંસાના સાધનો સોલંકી રાજાના મંત્રીની સમક્ષ બાળી નખાવ્યા, પોતાના આખા દેશમાં અમારી આઘોષણા કરાવી અને તે મંત્રીને બમણી ભેટ આપીને પાટણ તરફ વિદાય કર્યો
મંત્રીએ પણ પાટણ આવી ચૌલુક્યવંશી રાજા કુમારપાળને સર્વ વૃત્તાંત નિવેદન કર્યું. જેથી તે સંતુષ્ટ થયો.
કુમારપાળે પોતાના અઢાર લાખ અશ્વોને માટે પલાણદીઠ પૂંજણી તથા ગરણીઓ કરાવી. આ પ્રમાણે બીજા વૃત્તાંતો પણ તેના ચરિત્રમાંથી જાણી લેવા.
વ્યાખ્યાન ૬૪
હિંસાના અભાવથી વિરતિ હવે હિંસાના અભાવથી વિરતિ થાય છે તે કહે છે
चतुर्धा द्रव्यभावाभ्यां, हिंसा त्याज्या हितेच्छुभिः ।
ततस्तेषां भवेद्देश-विरतिः प्राणिसौख्यदा ॥१॥ ભાવાર્થ-“આત્મહિતેચ્છુ પ્રાણીઓએ ચાર પ્રકારે દ્રવ્યભાવથી હિંસાનો ત્યાગ કરવો. તેથી તેમને પ્રાણીઓને સુખ આપનારી દેશવિરતિ પ્રાપ્ત થાય છે.”
અહીં વિવેચન કરે છે કે, દ્રવ્યથી અને ભાવથી ચાર પ્રકારે હિંસા થાય છે તેમાં ઈર્યાસમિતિવાળા મુનિને દ્રવ્યથી હિંસા થાય છે, ભાવથી થતી નથી, તે પહેલો પ્રકાર. અને અંગારર્દક નામના આચાર્ય મહાવીરના કીડા ચંપાય છે એવી બુદ્ધિથી કોયલાનું મર્દન કર્યું તે ભાવથી હિંસા છે, દ્રવ્યથી નહીં; તેમજ મંદ પ્રકાશ છતે સર્પની બુદ્ધિથી રજ્જુને હણવી તે પણ દ્રવ્યથી નહીં પણ ભાવથી હિંસા છે તે બીજો પ્રકાર. જે મન, વચન અને કાયાએ શુદ્ધ એવા મુનિ છે તેને દ્રવ્યથી પણ હિંસા નહીં અને ભાવથી પણ હિંસા નહીં તે ત્રીજો પ્રકાર, અને “હું મારું' એવી બુદ્ધિએ મૃગની હિંસા કરનાર શિકારીને દ્રવ્યથી અને ભાવથી બન્ને પ્રકારે હિંસા થાય છે તે ચોથો પ્રકાર.
હિંસા શબ્દની વ્યાખ્યા વિષે તત્ત્વાર્થ ભાષ્યમાં શ્રી ઉમાસ્વાતિ વાચક લખે છે કે, “પ્રમત્તયોગાત્ પ્રણવ્યપરોપ હિંસા એટલે પ્રમાદથી પ્રાણનો ત્યાગ કરાવવો તે હિંસા.” વળી તે વિષે કહ્યું છે કે,–
૧ હિંસાના ચાર પ્રકાર-૧ દ્રવ્યથી હિંસા, ભાવથી નહી. ૨ ભાવથી હિંસા, દ્રવ્યથી નહીં. ૩ દ્રવ્યથી પણ હિંસા, ભાવથી પણ હિંસા. ૪ દ્રવ્યથી પણ નહીં, ભાવથી પણ નહીં.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002171 |
| Book Title | Updeshprasad Part 2 |
| Original Sutra Author | Vijaylakshmisuri |
| Author | |
| Publisher | Jain Book Depo Ahmedabad |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 234 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Religion |
| File Size | 14 MB |