Page Text
________________
૧૪૮ શ્રી ઉપદેશપ્રાસાદ ભાષાંતર–ભાગ ૨
[તંભ ૮ ચિંતવીને તેણે ચાટું વાક્યોથી તેમને બોલાવવા માંડ્યા, પરંતુ દ્રઢ પ્રતિજ્ઞાવાળા તેઓ કિંચિત્ પણ ચલિત થયા નહીં. અનુક્રમે માસોપવાસને અંતે કેવળજ્ઞાન પામી સુરાસુરોએ નમેલા તે બન્ને મુક્તિને પ્રાપ્ત થયા. તેમનું મુક્તિપ્રયાણ જાણી કીર્તિપાળ રાજાએ ઊંચે સ્વરે કહ્યું કે
न योजनशतादूचं, यास्यामि तव निश्चयः ।
असंख्यैर्योजनैर्मित्र! मां मुक्त्वा किमगाच्छिवं ॥१॥ ભાવાર્થ-“હે મિત્ર!તારો એવો નિશ્ચય હતો કે મારે સો યોજનથી વઘારે જવું નહીં, પણ આ વખતે તું મને મૂકીને અસંખ્ય યોજન દૂર રહેલા શિવનગરમાં કેમ ચાલ્યો ગયો?”
આ પ્રમાણે વિલાપ કરતો કીર્તિપાળ રાજા પોતાની રાજસ્થાનમાં આવ્યો.
પ્રાણ ત્યાગ કરવા તે સારા, પણ સ્વીકાર કરેલા વ્રતનો ત્યાગ કરવો તે સારું નહીં, આવો દ્રઢ વિચાર રાખી ભવ્ય પ્રાણીઓએ સિંહશ્રેષ્ઠીની જેમ દિગ્વિરતિ વ્રત ગ્રહણ કરવું.”
વ્યાખ્યાન ૧૧૧ દિગ્વિરતિ વ્રતના પાંચ અતિચાર स्मृत्यंतर्धानमूर्ध्वाध-स्तिर्यग्भागव्यतिक्रमः ।
क्षेत्रवृद्धिश्च पंचेति, स्मृता दिग्विरतिव्रते ॥१॥ ભાવાર્થ-“કરેલા ક્ષેત્રપ્રમાણનું ભૂલી જવું, ઊંચા, નીચા અને તિરછી સીધી દિશાના મર્યાદિત ક્ષેત્રનું ઉલ્લંઘન કરવું અને ઘારેલી દિશા ક્ષેત્ર મર્યાદામાં વધારો કરવો–એ પાંચ છઠ્ઠા વ્રતના અતિચાર છે.”
ભાવાર્થ એવો છે કે કોઈએ પૂર્વ દિશામાં સો યોજનનું પ્રમાણ બાંધ્યું હોય પણ જતી વખતે વ્યાકુળતા વગેરેથી તેને વિસ્મરણ થાય કે “મેં પચાસનું પરિમાણ કર્યું છે કે સોનું? એવા સંદેહથી તે પચાસથી વઘારે ગમન કરે તો પણ તેને દોષ લાગે તે પ્રથમ અતિચાર કહેવાય. જો કે એ અતિચાર સર્વ અતિચારને સાઘારણ છે, પણ પાંચની સંખ્યા પૂર્ણ કરવા માટે પૃથ ગ્રહણ કરેલો છે, તેથી ગ્રહણ કરેલા વ્રતનું વારંવાર સ્મરણ કરવું, કારણ કે સર્વ આચરણ સ્મરણમૂળ છે. નિયમિત કરેલા ક્ષેત્રથી બીજે લાભ થતો હોય તો પણ તે ત્યજી દેવો, એ પ્રથમ અતિચાર,
બીજા અતિચારમાં ઊર્ધ્વ ભાગે એટલે પર્વતના શિખર વગેરે પર જવા માટે કરેલો નિયમ, ત્રીજા અતિચારમાં અઘો ભાગે એટલે અઘોગ્રામ, ભૂમિગૃહ તથા કૂપ વગેરેમાં જવા માટે કરેલો નિયમ અને ચોથા અતિચારમાં તિરછે પૂર્વાદિ દિશાઓમાં જવા માટે કરેલો નિયમ, જે નિયમ બે ત્રણ યોજનથી માંડીને અનુકૂળતા પ્રમાણે કરેલો હોય તેનું ઉલ્લંઘન કરવું, એ બીજો, ત્રીજો અને ચોથો અતિચાર જાણવો.
ઉપર કહેલા ઊર્ધ્વ દિશા વગેરેના ત્રણ અતિચારોને માટે આવશ્યક નિર્યુક્તિની વૃત્તિમાં આવો વિધિ કહેલો છે કે, “ઊર્ધ્વ દિશાએ ગમન કરવાનું પરિમાણ કરેલું હોય અને વાનર કે કોઈ પક્ષી વસ્ત્રાભરણ લઈને તે પરિમાણથી વધારે દૂર જાય તો નિયમને લીધે ત્યાં જવું કહ્યું નહીં, પણ જો તે વસ્તુ ત્યાંથી પડે અથવા કોઈ લાવી આપે તો ગ્રહણ કરવી કલ્પે.” આવી હકીકત હાલ પણ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002171 |
| Book Title | Updeshprasad Part 2 |
| Original Sutra Author | Vijaylakshmisuri |
| Author | |
| Publisher | Jain Book Depo Ahmedabad |
| Publication Year | 2001 |
| Total Pages | 234 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Religion |
| File Size | 14 MB |