Shodashaka Prakaranam

SR No.: 002154
Original Sutra Author: Haribhadrasuri
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay
Total Pages: 226
Language: Sanskrit, Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Religion, & Yoga
File Size: 9 MB

Page 215

पुरूषाद्वैतम् । तत्तु यदा भवति परतत्त्वमभ्युपगतं वेदान्तवादिभिः; अथवा विशिष्टं रागादिवासनारहितं बोधमानं बोधस्वलक्षणं परतत्त्वमभ्युपगतं भवति बौद्धैः; तदा भवभवविगमयोः संसारमोक्षयोर्विभेदो मुख्यः निरुपचरितः कथं युज्यते ? अर्थान्तरे हयविद्यावासनादौ तत्त्वे भेदके सति तभेदः स्यात्तदसत्त्वे तु न कथञ्चिदित्वर्थः ।। ७ ।।
જીવ, કર્મ અને તથાભવ્યત્વનો આશ્રય ન લઈએ તો મુખ્ય રીતે સંસાર મોક્ષનો અભાવ થવાની આપત્તિ આવશે. તે દર્શાવે છે.
ગાથાર્થ - જ્યારે જીવ પુરુષાત કે રાગાદિ રહિત બોધ માત્ર રૂપ બને તે પરતત્ત્વ છે, એવું માનવામાં આવે ત્યારે મુખ્ય રીતે સંસાર અને સંસારનો નિકાલ = મોક્ષનો ભેદ કેવી રીતે ઘટી શકશે ?
વિશેષાર્થ - એક પુરુષ માત્ર-આત્માજ સત્ છે તેનો જ અંશ બ્રહ્મ = પુરુષમાં લીન થતા મુક્તિ થાય છે. એવું વેદાન્તીઓ માને છે. રાગાદિવાસના વગરનો બોધ માત્ર જ પરતત્ત્વ છે. એવું બૌદ્ધો માને; બૌદ્ધ માત્ર જ્ઞાનને જ માને છે. બીજું કોઈ બાહ્ય તત્ત્વ નથી. એમ માત્ર બ્રહ્મ કે માત્ર જ્ઞાન જ સત્ હોય તો સંસાર શેના કારણે અને મુક્તિ શેનાથી થાય ? એમના મતે તો કોઈ બીજું કારણ જ નથી. એટલે ઉપચાર વગરનો સંસાર કે મોક્ષ ન ઘટી શકે.
ભલે કાલ્પનિક અંશનું બ્રહ્મમાં લીન થવાથી કાલ્પનિક વાસના છૂટી જવાથી ઔપચારિક મોક્ષ માનો; તે વગરની અવસ્થાને કાલ્પનિક સંસાર માનો પણ તે વાસ્તવિક નથી. // ૭ || पुरुषाद्वैते विशिष्टबोधमात्रे वा तत्त्वे प्रत्यक्षबाधापीत्याह ।
अग्निजलभूमयो यत्परितापकरा भवेऽनुभवसिद्धाः ।
रागादयश्च रौद्रा असत्प्रवृत्त्यास्पदं लोके ।। ८ ॥ अग्निजलभूमयो वैषयिकसुखस्यापि दुःखरूपत्वात्परितापकरास्तत्त्वतो दुःखदा भवे संसारे यद् यस्मादनुभवसिद्धाः प्रत्यक्षप्रतीताः; रागादयो रागद्वेषमोहाश्च रौद्रा दारुणा असत्प्रवृत्तीनामसुन्दरचेष्टानामास्पदं मूलप्रतिष्ठा लोके सर्वत्रैवानुभवसिद्धास्ततः पुरुषाद्वैते ज्ञानाद्वैते वा प्रत्यक्षबाध इत्यर्थः; अयं चायुक्त
શ્રીષોડશકપ્રકરણમુ-૧૬