Upmitibhav Prapancha Katha Vivaran Prastav 6 7 8

SR No.: 002146
Original Sutra Author: N/A
Author: Motichand Girdharlal Kapadia
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Publication Year: 1926
Total Pages: 676
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Karma, & Literature
File Size: 15 MB

Page 339

પ્રકરણ ૯].
સંસારબજાર (ચાલુ).
૧૭૫૩
છે ગર્ભગૃહમાં ઉપર ચઢવા માટે પોતાની શક્તિના જોરથી પરિણામ
નામનો એક દાદર બનાવે છે. વળી એ જ છે સ્ત્રીઓએ એક પછી “એક પગથી પણ એ દાદરાપર ચઢવા માટે બનાવ્યાં છે, એ પગ
નિર્મળ પારદર્શક જ હોય છે અને રહે છે તે પ્રમાણે આત્મા જ્યારે મન વચન કે કાયાના સંબંધમાં આવે ત્યારે તેના જુદા જૂદા રંગ દેખાય છે તે આત્માના પરિણામોને લેયા કહેવામાં આવે છે. મનમાં વિચાર આવે છે તે અમુક આકાર ધારણ કરે છે. વિચારો પૌગલિક છે, મને વર્ગણાનાં રૂપો છે; મન માત્ર પંચેન્દ્રિયને જ હોય છે, તે સિવાયના છાને દ્રવ્ય મન હોતું નથી અને પંચંદ્રિયમાં પણ અસંસી છોને દ્રવ્ય મન હેતું નથી. સર્વ આત્માઓને જે જૂદા જૂદા વ્યક્ત
ખ્યાલ થાય તેને અધ્યવસાય કહેવામાં આવે છે. અધ્યવસાયને અને મનના વિચારોને કેવા પ્રકારનો સંબંધ છે તે ખાસ વિચારવા યોગ્ય છે. આત્માને જે અધ્યવસાયે થાય છે તે સંજ્ઞી પંચેદ્રિયને મનદ્વારા જણાય છે અને ત્યાં મનેવર્ગણાને જે આકાર મળે તે વિચાર તરીકે વ્યક્ત થાય છે. આથી સંજ્ઞી પંચંદ્રિયના અધ્યવસાય અને વિચારે છે કે તદન જુદા છે છતાં વ્યક્ત રૂપે તેમાં ખાસ જાણવા જે તફાવત પડતો નથી. આ હકીકત સ્પષ્ટ કરવા પ્રથમ જ્ઞાન કેવી રીતે થાય છે તે જરા જોઈ લઈએ. પંચંદ્રિય જીવોને જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાના-જાણવાના છે દ્વારોબારીઓ છે; પાંચ ઇંદ્રિય અને મન. શરીર સાથે કાંઇ અથડાતાં, જીભ સાથે સ્વાદ થતાં, નાકમાં ગંધ આવતાં, ચક્ષુથી દેખાતાં, કાનથી સંભળાતાં અથવા મનમાં તર્ક થતાં આ કાંઈક છે” એવું જ્ઞાન થાય છે અને જૈન પરિભાષામાં “વ્યંજનાવગ્રહ’ કહે છે, નવીન ન્યાય (logic)ના perception શબ્દ સાથે એની સરખામણી થઈ શકે, જે કે perception બૅર્જનાવગ્રહથી કાંઇક જાડું છે અને અર્થવગ્રહ’ની કટિમાં કેટલેક અંશે જાય છે. આવી રીતે “ આ કાંઈક છે” એવું જ્ઞાન થયા પછી અમુક જાતિ (genus) નું એ છે એમ સહજ ખ્યાલ થાય છે એને
અર્થાવગ્રહ’ કહેવામાં આવે છે. અત્યંત અવ્યક્ત બેધને વ્યંજનાવગ્રહ કહેવામાં આવે છે. કોઈ સ્થાનકે એને “નિરાકાર બોધ” પણ કહેવામાં આવે છે. વ્યંજનાવગ્રહને અંગે એટલું ખાસ જાણવા જેવું છે કે એમાં ચાર ઇદ્રિય સાથે વસ્તુને સંબંધ થાય છે પણ આંખ અને મનને વસ્તુના સંબંધની જરૂર રહેતી નથી. દાખલા તરીકે સ્પર્શદ્રિયને વસ્તુનું જ્ઞાન જ્યારે તે વસ્તુ ઇંદ્રિય સાથે સંબંધમાં આવે ત્યારે જ થાય છે, તેવી જ રીતે રસ ધ્રાણ અને શ્રોત્રનું સમજવું, પણ આંખને દેખવા માટે વસ્તુ સુધી જવું પડતું નથી, એ તો દૂરથી પણ દેખી શકે છે, તેવી જ રીતે મનને અમુક વસ્તુને આકાર સ્પષ્ટ કરવા માટે તેના સંન્નિકર્ષમાં આવવું પડતું નથી. આવી રીતે ઘણાજ થોડા વખતમાં વસ્તુની જાતિ જણાય છે ( એને સમય માત્ર એક સમયનો છે). ત્યાર પછી વ્યવછેદ રૂપે એની specie વ્યક્તિત્વ સમજાય છે. એની વ્યક્તતા શોધવી એને “હા” કહેવામાં આવે છે. એને logic માં conception કહે છે. એની વ્યક્તિતાને નિર્ણય “આ તે જ છે એમ ધારવું તેને “અવાય” કહેવામાં આવે છે અને અન્ય કાંઇ નથી પણ તે જ છે એ નિર્ણય ધારી રાખવો
[ ચાલુ