Upmitibhav Prapancha Katha Vivaran Prastav 1 2 3

SR No.: 002144
Original Sutra Author: N/A
Author: Motichand Girdharlal Kapadia
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha
Publication Year: 1921
Total Pages: 737
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Karma, & Literature
File Size: 15 MB

Page 308

પ્રકરણ ૨ ]
કર્મપરિણામ અને કાળપરિણતિ,
૨૬૭
‘માસ, ઋતુ, °અયન, “સંવત્સર, યુગ, પક્લ્યાપમ, સાગરોપમ, ૧૪અવાર્પણી, ઉત્સર્પિણી, પપુદ્ગળપરાવર્ત વિગેરે પરિવાર-નાકર
કાળ–વખતને સમય કહેવામાં આવે છે એમ સમજવું. છદ્મસ્થને એક સમયનું જ્ઞાન હેાઇ શકતું નથી, પરંતુ તેને ખ્યાલ આ પ્રમાણે આપી શકાય તેમ છે. ૨ આવલિકા: અસંખ્ય સમયની એક આવલિકા થાય છે.
૩ સુહૂર્તઃ એ ઘડીને કાળ, અડતાલીશ મિનિટ, ૧૬૭૭૭૨૧૬ આવલિકાનું એક મુહૂર્ત થાય છે.
૪ પ્રહરઃ પહેાર. સાડી સાત ઘડીનેા અથવા ત્રણ કલાકના એક પહેાર થાય છે. ૫ દીનઃ દિવસ, ચાર પહેારના દિવસ થાય છે. (૧૨ કલાકનેા.) એ જાણીતે
વિષય છે.
૬ અહોરાત્રઃ રાત દિવસ, ૨૪ કલાક, તેને વાસ્તવિક રીતે દિવસ કહેવામાં આવે છે. રાત્રિ બાર કલાકની અને દિવસ ૧૨ કલાકના સમુચ્ચયે ગણાય છે. જો કે નાને દિવસ મેટા દિવસ એમ ફેરફાર થાય છે.
૭ પક્ષઃ પંદર દિવસે એક પખવાડિયું થાય છે એ જાણીતી હકીકત છે. ૮ માસઃ એ પખવાડિયાંને એક માસ મહીનેા થાય છે.
૯ ઋતુઃ બે માસની એક ઋતુ ગણાય છે. અગાઉ જણાવ્યું તેમ ઋતુ છ છે: વસંત, ગ્રીષ્મ, વર્ષા, રાદ્, હેમંત અને શિશિર
૧૦ અયનઃ ત્રણ ઋતુ અથવા છ માસના એક અયન થાય છે: દક્ષિણાયન અને ઉત્તરાયન. દક્ષિણાયનમાં સૂર્ય દક્ષિણમાં આવવા લાગે છે અને ઉત્તરાયનમાં ઉત્તરમાં આવવા લાગે છે.
૧૧ સંવત્સરઃ વર્ષ. છ ઋતુ અથવા બે અયન. બાર માસનું વર્ષ થાય છે. સૂર્યવર્ષ માટે તેમાં કેટલાક દિવસે વધારી સરવાળે તેને ૩૬૫ દિવસથી કાંઇ વધારે વખતનું કરવું પડે છે.
૧૨ યુગઃ પાંચ વર્ષને એક યુગ ગણાય છે. તેમાં એ અભિધિત એટલે ૧૩ માસવાળાં વર્ષાં આવે છે,
૧૩ પચાપત્ર-સાગરોપમ માટે ઉપરની નેટ જુએ. એના વિસ્તારથી વિચાર ‘કર્મગ્રંથ ’ અને ‘લોકપ્રકાશ’ ગ્રંથમાંથી મળી આવશે.
૧૪ અવસર્પિણી અને ઉત્સર્પિણી કાળ દશ ક્રોડાક્રોડ સાગરોપમને થાય છે તે આપણે ઉપર જોઇ ગયા. જુએ પૃષ્ઠ ૨૬૪ ની નેટ,
૧૫ પુદ્ગળપરાવર્તઃ અનંતી ઉર્જાપણી અને અવર્પિણી જાય ત્યારે એક પુગળપરાવર્ત થાય છે. એના દ્રવ્ય ક્ષેત્ર કાળ અને ભાવથી બાદર અને સૂક્ષ્મ ભેદો બહુ સમજવા યોગ્ય છે તે સંબંધી અન્યત્ર અધ્યાત્મકલ્પદ્રુમ દશમા પ્રસ્તાવની સાતમી ગાથા પર નેટમાં વિવેચન છે. જિજ્ઞાસુએ પ્રથમ પ્રસ્તાવના પરિશિષ્ટ T માંથી જોઇ લેવું (જુએ પૃ. ૨૪૬-૭).
૧૬ કાળના મેટા વિભાગેા-આરાને સખીરૂપ અત્ર આપ્યું છે અને સમય આવળી આદિ સૂક્ષ્મ વિભાગેાને પરિવાર-નેાકર ચાકરનું રૂપ આપ્યું છે. એ સર્વ એકંદરે કાળનાં અંગેા છે.