________________
૨૨૮
ઉપમિતિ ભવપ્રપંચા કથા.
[ પ્રસ્તાવ ૧
દેશે, જો રોગ નહિ હોય તો એના શરીરનું તેજ વધારશે, રૂપ વધારશે, યુવાવસ્થા સ્થિર કરશે, લાવણ્ય લાવશે.”
પહેલા વૈદ્યને રાજાએ તિરસ્કારી નાખ્યો, બીજાને આંખથી દૂર કર્યો અને ત્રીજા વૈદ્ય પાસે પુત્રની દવા કરાવી, આ પ્રતિક્રમણ પણ એવું છે કે ત્રીજા વૈદ્યની દવા પેઠે દોષો હોય તો તેને દૂર કરે છે અને દેષ ન હોય તો શુદ્ધ ચારિત્રને વધારે શુદ્ધ મનાવે છે.
(આ નાગદત્તની કથામાં ચાર સૌંને રમાડવાની જે વાત આવી અને તેઓ પાસે જે જૂદી જૂદી ક્રિયાઓ મતાવવામાં આવી તે ઉપમા દ્વારાએ છે, ોધ કરવા સારૂ યોજાયલી છે એમ અત્ર સમજવું અને તેમ છે એમ મૂળ સૂત્રકાર પણ કહે છે. સિદ્ધર્લિંગણિ આ બાબતનો આશ્રય લઇને ઉપમાન દ્વારાએ બોધ આપવા કથાશરીરની રચના કરે છે અને તેવી રીતે હેતુસર કલ્પિત ઉપમાન કરવામાં તેમને આગમ-મૂળ સૂત્રેાનો ટેકો છે. )
*
=%
*
(૩)
પિંડનિર્યુક્તિમાંથી મત્સ્યચરિત્ર,
દોષ વગરનાં આહાર પાણી ખાસ કરીને સાધુએ કેવી રીતે લેવાં, આહાર ગોચરીના દોષો કેવા પ્રકારના હોય છે તે સંબંધી વિસ્તારથી હકીકત પિંડનિર્યુક્તિમાં બતાવવામાં આવી છે. ત્યાં ગ્રાસૈષણા-વસ્તુઓ ખાવાના સંબંધમાં વિવેચન ચાલતાં તેના દ્રવ્ય અને ભાવ એવા બે પ્રકાર બતાવી દ્રવ્યગ્રામૈષણા પર ઉદાહરણ બતાવે છે. ત્યાં પણ ખાસ સ્પષ્ટતા કરી છે કે કહેલ હકીકત સ્પષ્ટ કરવા સારૂ ઉદાહરણ આપવામાં આવે છે તેના એ પ્રકાર હોય છેઃ એક ચરિત્ર' ( મનેલી હકીકતનું નિરૂપણ ) અને ખીજો પ્રકાર ‘કલ્પિત’ ઉદાહરણનો હોય છે. રાંધવા સારૂ જેમ બળતણ હોય છે' તેમ આવાં ઉદાહરણો હેતુ સમજાવવા સારૂં નિર્માણ કરેલાં હોય છે. દ્રવ્યગ્રામૈષણા સમજાવવા સારૂ એક માછલાની વાર્તા ત્યાં કહી છે તે આ પ્રમાણેઃ—
એક માછીમાર માછલાને પકડવા સારૂ એક સરોવરને કાંઠે ગયો. સરોવરમાંથી માછલા પકડવા સારૂ તેણે એક દારડાને છેડે આંકડો નાખી
Jain Education International
૧ જુએ પૃ. ૧૭૦. દેવચંદ લાલભાઇ જૈન પુસ્તકાÇાર ગ્રંથ નં૦ ૪૪ ( ગ્રંથ-પિંડનિયુક્તિ. )
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
