________________
પીઠબંધ ]
પરિશિષ્ટ. .
૨૨૧
આખા વિશ્વને આનંદ આપનાર હોય છે. આખા જંબૂદીપ પ્રમાણમાં વરસનાર આ પુષ્પરાવર્તના મેઘને એક દિવસ મગરોળી આ પાષાણ સાથે હરીફાઈ થઈ. પુષ્પરાવર્ત મેઘ કહે “હું સર્વને શાંતિ આપનાર–ભીંજવનાર છું.” મગશેળીઓ બોલ્યો “હવે તારું નામ જવા દે.” પુષ્પરાવર્ત મેઘ કહે “ અરે તને તો એક ધારામાં ભીંજવી દઉં ! તારામાં દમ શા છે ? મગશેનીઓ કહે “અરે! મારા એક વિભાગના નાનામાં નાના ભાગને પણ જો તું ભીનો કરે તો હું મારું નામ છોડી દઉં-મૂકી દઉં.'
આવી વાત સાંભળીને પુષ્પરાવર્ત મેઘ તે બહુજ ગુસ્સે થયો, અને ખુબ જોરથી વરસવા માંડ્યો, બને તેટલી મોટી ધારાએ વરસવા લાગ્યો અને સાત રાત અને સાત દિવસ ચાલુ વર અને મનમાં ધારી લીધું કે હવે તો મગશેળીઓ તદ્દન ભીંજાઇ ગયો હશે એટલે વરસતો બંધ રહ્યો. પાણી ચાલ્યું ગયું એટલે મગશેળીઓ તો ઉલો વધારે દીપનો પગ તદ્દન લુખો થઈને હતો તેવો ને તેવો જ રહ્યો અને વ્યંગ્યમાં મુખેથી બોલવા લાગ્યો ભાઈ સાહેબ! જુહાર ! (પ્રણામ !)'. મેઘ તે તેની આવી ચેષ્ટા જોઈને શરમાઈ ગયો.
આવી રીતે જે શિષ્યને એક પદ પણ લાગતું ન હોય તેને કોઈ આચાર્ય ગર્જના કરીને કહે કે હું એને અભ્યાસ કરાવીશ, ત્યારપછી તેને ભણાવવા માંડે, પણ તેને એક પદ પણ લાગે નહિ અને અંતે આચાર્ય પણ લજજા પામે–આવા શિષ્યને જ્ઞાન આપવું નહિ. એનું કારણ એ છે કે આચાર્ય અને સૂત્રને સંબંધ હોય છે, લોકમાં અપવાદ થાય છે, સૂત્રાર્થમાં વિશ્ન થાય છે અને બીજા અભ્યાસીઓને પણ તેથી હાનિ થાય છે. વંધ્યા ગાયને દોહવામાં કોઈ જાતને લાભ થતો નથી.
આવી રીતે શિષ્યની પરીક્ષા કરવાના અનેક ઉપાયો ત્યારપછી બતાવવામાં આવ્યા છે. એ હકીકત શરૂ કરતાં જ કહેવામાં આવ્યું છે કે આવાં ચરિત્ર અર્થ સમજાવવા માટે જ યોજેલાં છે, જેવી રીતે ચોખા રાંધવા માટે છાણાં, કીટા કે કોલસાની જરૂર પડે તેમ અત્ર દૃષ્ટાન દ્વારા સાધ્ય અર્થ સમજાવવાનો છે. દૃષ્ટાન્ત સત્કલ્પિત છે અને તેમ કરવું યુક્ત છે, કારણ કે હેતુસર છે. ગ્રંથકર્તા ઉપમાન દ્વારથી ગ્રંથ કરવાની જે પદ્ધતિ આદરે છે–સ્વીકારે છે તેનો આધાર મૂળ સૂત્રોમાંથી આવી રીતે મળી આવે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
