Page Text
________________
એ “વૃત્તિ” છે. વૃત્તિ અને વિચાર વચ્ચેનું ઘર્ષણ એ માણસના જીવનમાં થોડીક માનવતાની હવા લાવે છે, પણ પશુતા એને છોડતી નથી.
સમાજમાં આવા માણસોનું આપણને ઘણી વાર દર્શન થાય છે, જે વૃત્તિઓને દબાવી પશુતાના સ્તરથી ઉપર આવ્યા હોય છે. છતાં તેમના હૃદયના ઊંડાણમાં સતત એવું કંઈક નિર્બળ વહેતું જ હોય છે કે જે એમને ચોક્કસ કે નિર્ણત થવા નથી દેતું. આવા માણસોમાં માનવતાની સુવાસ કદીક મહેકી પણ ઊઠે, વળી કદીક બદબો પણ ઊછળી પડે.
આવા માણસો પ્રાર્થના કરે છે, “હે ભગવાન ! મને પ્રકાશ આપ. અંધકારમાંથી બહાર કાઢ. અસત્યમાંથી સત્ય ઉપર ઉઠાવ. નિમ્નમાંથી ઉન્નત પ્રતિ લઈ જા.” અહીં પ્રાર્થના છે પણ પ્રયત્ન નથી.
જેની અંદર પ્રાર્થના છે પણ પ્રયત્ન નથી એવી જે અવસ્થા છે, તે વિચારપ્રધાન પ્રવાહી અવસ્થા છે – અનિશ્ચિત વિચારોની અવસ્થા છે.
ત્રીજો એક વર્ગ છે, જેમાં વૃત્તિ નહિ, વિચાર નહિ, પણ વિવેક છે. અને વિવેક એ પ્રભુતા છે. તમે કાર્ય કરો ત્યારે વિવેક દીપક ઘરે તો જાણવું કે આ જ પ્રભુતા છે, પ્રભુ હવે દૂર નથી.
એક આચાર્યે ઠીક જ કહ્યું છે, “કાત્તા અને કનકના પાતળા દોરાથી આખુંય વિશ્વ બંધાયેલું છે, પણ જે માણસનું મન વિવેકથી એ બંનેમાં વિરક્ત છે, તે બે ભુજાવાળો પરમેશ્વર છે.”
જેમાં વિવેક છે, જેનું માથું પ્રલોભનો સામે નમતું નથી, જેનું હૃદય લોભાતું નથી, જેના વિચારોમાં ચાંચલ્ય ઊભું થતું નથી એવા પ્રકારનો માણસ દ્વિભુજ ભગવાન છે.
ગગનમાં પેલા કલ્પનાના ભગવાનને ભલે ચાર ભુજા હોય, પણ આ વિવેકપૂર્ણ વિરક્તિવાળો તો પૃથ્વી પરનો બે ભુજાવાળો ભગવાન છે.
ભારતીય સંસ્કૃતિનાં આપણાં જીવનમૂલ્યો એ પ્રભુતા તરફ જવાવાળાં મૂલ્યો છે. તમે જોશો કે પાશવતાપ્રધાન જે પ્રવૃત્તિ છે, એ વૃત્તિપ્રધાન છે; વિચારપ્રધાન જે જીવન છે, એ માનવપ્રધાન જીવન છે; અને વિવેકપ્રધાન જે જીવન છે એ જીવનમાં જ પ્રભુતા વસેલી છે.
એક ભાઈએ મને પૂછેલું કે, પ્રભુતાનું દર્શન કેમ થાય ? મેં કહ્યું, “વૃત્તિ અને વિચારના વિસર્જનથી.” તો કહે, “દૃષ્ટાંત ન આપી શકો ?”
મેં કહ્યું, “આ કાગળ પર પ્રભુતા શબ્દ લખો.” એમણે આ શબ્દ લખ્યો. પછી એમને પૂછ્યું, “તમારા ખીસામાં કંઈ છે ?” એ કહે, “એક સિક્કો છે.” “તો એને આ શબ્દ પર મૂકો. હવે પ્રભુતા વંચાય છે ? દેખાય છે ? નહિ.
પૂર્ણિમા પાછી ઊગી ! જ ૮૩
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002142 |
| Book Title | Jivan Mangalya |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Chitrabhanu |
| Publisher | Navbharat Sahitya Mandir Ahmedabad |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 314 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & History |
| File Size | 11 MB |