Page Text
________________
૬૫૫
મીમાંસક-લોકાયતમત
26. अथार्थापत्तिलक्षणमाहदृष्टार्थानुपपत्त्या तु कस्याप्यर्थस्य कल्पना । क्रियते यदबलेनासावर्थापत्तिरुदाहृता ॥७५॥ 26. वे यार्य अापत्तिनु CALL छદષ્ટ અર્થની અનુપપત્તિના (અઘટમાનતાના) બળે કોઈ અદષ્ટ અર્થની કરવામાં આવતી કલ્પનાને અર્થપત્તિ કહે છે. (૭૫)
27. व्याख्या-प्रत्यक्षादिभिः षड्भिः प्रमाणैर्दृष्टः योऽर्थः, तस्यानुपपत्त्या-अन्यथासंभवेन तु पुनः कस्याप्यन्यस्य अदृष्टस्यार्थस्य कल्पना यद्बलेन यस्य ज्ञानस्य बलेन सामर्थ्येन क्रियते । 'दृष्टाद्यनुपपत्त्या' इति पाठे तु दृष्टः प्रमाणपञ्चकेन आदिशब्दात् श्रुतः शाब्दप्रमाणेन तस्य दृष्टस्य श्रुतस्य चार्थस्यानुपपत्त्या कस्याप्यर्थस्य कल्पना यबलेन क्रियत इति प्राग्वत् । असावदृष्टार्थकल्पनारूपं ज्ञानमेवार्थापत्तिरुदाहृता । अत्रेदं सूत्रम्"अर्थापत्तिरपि दृष्टः श्रुतो वार्थोऽन्यथा नोपपद्यत इत्यदृष्टार्थकल्पना" [शाबरभा० १११५] इति । अत्र प्रमाणपञ्चकेन दृष्टः शब्देन श्रुतश्चार्थों मिथोवैलक्षण्यज्ञापनार्थं पृथक्कृत्योक्तौ स्तः । शेषं तुल्यम् । इदमुक्तं भवति-प्रत्यक्षादिप्रमाणषट्कविज्ञातोऽर्थो येन विना नोपपद्यते तस्यार्थस्य कल्पनमापत्तिः ।
27. clsव्याध्या- प्रत्यक्ष वगेरे ७ प्रभा द्वा२॥ दृष्ट (गृहीत या प्रसिद्ध) अर्थ અનુપપન્ન (અઘટમાન) રહેતો હોવાથી અર્થાત્ અન્યથા અસંભવિત જણાતો હોવાથી (ઉપપન્ન બનાવવા, ઘટાવવા, સંભવિત બનાવવા) અન્ય અદષ્ટ (પરોક્ષ) અર્થની त्यनाशाननाणे (सामथ्र्यथी) ४२वामां आवे ते मापत्ति छ. 'दृष्टाद्यनुपपत्त्या' એવો પાઠ પણ મળે છે. તેનો અર્થ છે – દષ્ટ એટલે પ્રમાણપંચક દ્વારા ગૃહીત અને
આદિ' શબ્દથી સૂચવાય છે શ્રુત અર્થાત શાબ્દપ્રમાણથી શ્રત અર્થાત ગૃહીત, આમ દષ્ટ કે શ્રુત કોઈ પણ અર્થની અનુપત્તિના (અઘટમાનતાના, અસંભવતાના) કારણે જે કોઈ અર્થની કલ્પના જે જ્ઞાનના બળે કરવામાં આવે તે અર્થપત્તિ કહેવાય છે. આ પાઠમાં પ્રત્યક્ષ આદિ પાંચ પ્રમાણોથી ગૃહીત અર્થને દષ્ટ અને શાબ્દપ્રમાણથી ગૃહીત અર્થને શ્રુત કહી દષ્ટ અને શ્રતની પરસ્પર વિલક્ષણતા દર્શાવી છે.] આ અદષ્ટ(પરોક્ષ) અર્થની કલ્પનારૂપ જ્ઞાન જ અથપત્તિ છે. અથપત્તિનું લક્ષણસૂટ આ છે –
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002138 |
| Book Title | Bharatiya Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 819 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |