Page Text
________________
૬૫૦
તર્કરહસ્યદીપિકા प्रत्यक्षमनुमानं च शाब्दं चोपमया सह । अर्थापत्तिरभावश्च षट् प्रमाणानि जैमिनेः ॥७२॥ 17. હવે પ્રમાણોનાં વિશેષલક્ષણોને કહેવાની ઇચ્છાથી પહેલાં પ્રમાણોનાં નામ તથા તેમની સંખ્યા આચાર્ય જણાવે છે –
જૈમિનિમતમાં પ્રત્યક્ષ, અનુમાન, શાબ્દ, ઉપમાન, અર્થપત્તિ અને અભાવ એ છે प्रभा छे. (७२).
18. व्याख्या-प्रत्यक्षानुमानशाब्दोपमानार्थापत्त्यभावलक्षणानि षट् प्रमाणानि जैमिनिमुनेः संमतानीत्यध्याहारः । चकाराः समुच्चयार्थाः । तत्राद्यानि पञ्चैव प्रमाणानीति प्रभाकरोऽभावस्य प्रत्यक्षेणैव ग्राह्यतां मन्यमानोऽभिमन्यते । षडपि तानीति भट्टो भाषते ॥७२॥
18. cोव्याण्या-मिनि मुनि प्रत्यक्ष, मनुमान, माराम, 64मान, અર્થપત્તિ અને અભાવ આ છ પ્રમાણો માન્યા છે. “ચ (અને)' શબ્દ સમુચ્ચયના અર્થમાં છે. તે છમાંથી પ્રથમ પાંચ જ પ્રમાણો છે એ પ્રભાકરનો મત છે. પ્રભાકર અભાવને સ્વતન્ત્ર પ્રમાણ માનતા નથી પણ તેનો પ્રત્યક્ષમાં જ સમાવેશ કરે છે. કુમારિલ ભટ્ટ અભાવને પણ સ્વતંત્ર પ્રમાણ ગણે છે એટલે તેના મતે પ્રમાણો છે. (७२)
19. अथ प्रत्यक्षस्य लक्षणमाचष्टेतत्र प्रत्यक्षमक्षाणां संप्रयोगे सतां सति । आत्मनो बुद्धिजन्मेत्यनुमानं लैङ्गिकं पुनः ॥७३॥ 19. वे मायार्थ प्रत्यक्षतुं लक्ष छવિદ્યમાન અર્થો સાથે ઇન્દ્રિયોનો સંબંધ (સત્રિકષ) થતાં આત્માને જે બુદ્ધિ ઉત્પન્ન થાય છે તે પ્રત્યક્ષ છે. લૈંગિક અર્થાતુ લિંગ દ્વારા ઉત્પન્ન થતું જ્ઞાન અનુમાન છે.(૭૩).
20. व्याख्या - 'तत्र' इति निर्धारणार्थः । इयमत्राक्षरघटना-सतां संप्रयोगे सति आत्मनोऽक्षाणां बुद्धिजन्म प्रत्यक्षमिति । श्लोके तु बन्धानुलोम्येन व्यस्तनिर्देशः । सतां विद्यमानानां वस्तूनां संबन्धिनि संप्रयोगे संबन्धे सति आत्मनो जीवस्येन्द्रियाणां यो बुद्ध्युत्पादः तत्प्रत्यक्षमिति । सतामित्यत्र सत इत्येकवचनेनैव प्रस्तुतार्थसिद्धौ षष्ठीबहुवचनाभिधानम्
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002138 |
| Book Title | Bharatiya Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 819 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |