Page Text
________________
મીમાંસક-લોકાયતમત
૬૪૩ सर्वज्ञः, प्रत्यक्षादिगोचरातिक्रान्तत्वात्, शशशृङ्गवदिति ॥१८॥
8. સર્વજ્ઞનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ કરવાની શક્તિ પ્રત્યક્ષ આદિ કોઈ પણ સદુપલંભક પ્રમાણમાં નથી. પ્રત્યક્ષ તો અસંબદ્ધ (અસત્રિકષ્ટ) અને અવર્તમાન સર્વજ્ઞનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ કરી શકે નહિ, કેમ કે “સંબદ્ધ અને વર્તમાન અર્થ જ ચક્ષુ આદિ ઇન્દ્રિયોથી ગૃહીત થાય છે.” મીમાંસાશ્લોકવાર્તિક, પ્રત્યક્ષ શ્લોક ૮૪]. આ એક સર્વસમ્મત સિદ્ધાન્ત છે. પ્રત્યક્ષ વડે જોયેલા અર્થમાં જ અનુમાનની પ્રવૃત્તિ થાય છે, તેથી અત્યન્ત પરોક્ષ સર્વજ્ઞને જાણવા માટે અનુમાન પ્રવૃત્ત થતું જ નથી, તે તેનું ક્ષેત્ર જ નથી. જો સર્વજ્ઞ ખુદ અસિદ્ધ હોય તો સર્વજ્ઞપ્રણીત આગમ તો સુતરાં અસિદ્ધ જ હોય અને સર્વજ્ઞપ્રણીત આગમ અસિદ્ધ હોવાથી સર્વજ્ઞનું સાધક બની શકે જ નહિ. બીજો કોઈ સર્વજ્ઞ દેખાતો નથી કે જેથી ઉપમાન પ્રમાણ સર્વજ્ઞ સાથે તેની સદશતા મેળવીને, જાણીને તેની સત્તા સાધી શકે. સર્વજ્ઞનો સાધક કોઈ અવિનાભાવી (અન્યથાનુપપત્ર) અર્થ પણ દેખાતો નથી જેના બળે અથપત્તિપ્રમાણ સર્વજ્ઞનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ કરી શકે. આ રીતે સદ્ભાવને સિદ્ધ કરનારાં પ્રત્યક્ષ આદિ પાંચ પ્રમાણોનો વિષય ન હોવાના કારણે પ્રમાણપચકાભાવમૂલક અભાવપ્રમાણ જ સર્વજ્ઞને વિષય કરીને સર્વજ્ઞના અસ્તિત્વનો સર્વથા નિષેધ કરશે, સર્વજ્ઞનો અભાવ સિદ્ધ કરશે. તેથી નિર્બોધપણે આ પ્રમાણે કહી શકાશે કે – સર્વજ્ઞ છે જ નહિ, કેમ કે તે સદુપલક્ષ્મક પાંચ પ્રમાણોનો વિષય જ બનતો નથી, જેમ કે સસલાનાં શિંગડાં. (૬૮).
9. यदि देवस्तद्वचनानि च न सन्ति, तर्हि कुतोऽतीन्द्रियार्थज्ञानमित्याशङ्क्याह
तस्मादतीन्द्रियार्थानां साक्षाद्दष्टरभावतः । नित्येभ्यो वेदवाक्येभ्यो यथार्थत्वविनिश्चयः ॥१९॥
9. જો સર્વજ્ઞ અને સર્વજ્ઞપ્રણીત આગમ નથી તો અતીન્દ્રિય પદાર્થોનું જ્ઞાન કેવી રીતે થશે? આ શંકાનું નિરાકરણ કરતાં જૈમિનીયો કહે છે
અતીન્દ્રિય પદાર્થોનો સાક્ષાત્ દ્રષ્ટા કોઈ ન હોવાથી નિત્ય વેદવાક્યોથી જ અતીન્દ્રિય પદાર્થોનું યથાવત્ નિશ્ચયાત્મક જ્ઞાન થાય છે. (૬૯).
10. વ્યાધ્યાક્ષાત્ તત: વેર ન્યુ તો તુતઃ આ ફત્યા–રાતિन्द्रियार्थानाम् इन्द्रियविषयातीतपदार्थानामात्मधर्माधर्मकालस्वर्गनरकपरमाणुप्रभृतीनां साक्षात् स्पष्टप्रत्यक्षावबोधेन द्रष्टः ज्ञातुरभावत: असद्भावाद्धेतोः
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002138 |
| Book Title | Bharatiya Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 819 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |