Page Text
________________
૬૨૮
તર્કરહસ્યદીપિકા અયુતસિદ્ધ અને આધાર-આધેયભૂત પદાર્થોમાં “આ આમાં છે (ઇહેદી' એવા આકારના જ્ઞાનમાં કારણભૂત સંબંધ સમવાય છે. (૬૬).
47. વ્યારા-વિદ્ધાતુપારાયો “યુ પિશ્ર' રૂતિ પનિ, તત एवायुतसिद्धानामित्यादि वैशेषिकीयसूत्रे अयुतसिद्धानामपृथसिद्धानामिति व्याख्यातम् । तथा लोकेऽपि भेदाभिधायी युतशब्दः प्रयुज्यमानो दृश्यते, द्वावपि भ्रातरावेतौ युतौ जातावित्यादि । ततोऽयमत्रार्थः । 'इह' वैशेषिकदर्शने 'अयुतसिद्धानाम्' अपृथक्सिद्धानां, तन्तुषु समवेतपटवत् पृथगाश्रयानाश्रितानामिति यावत् आधाराश्चाधेयाश्च आधाराधेया ते भवन्ति स्म । 'आधाराधेयभूताः' ते च ते भावाश्चार्थाः तेषां य: 'संबन्ध इह प्रत्ययहेतुः' इह तन्तुषु पटः इत्यादेः प्रत्ययस्यासाधारणं कारणं 'स हि' स एव 'भवति समवायः' संबन्धः । यतो हीह तन्तुषु पटः, इह पटद्रव्ये गुणकर्मणी, इह द्रव्यगुणकर्मसु सत्ता, इह द्रव्ये द्रव्यत्वं, इह गुणे गुणत्वं, इह कर्मणि कर्मत्वं, इह द्रव्येष्वन्त्या विशेषा इत्यादि विशेषप्रत्यय उत्पद्यते, स पञ्चभ्यः पदार्थेभ्योऽर्थान्तरं समवाय इत्यर्थः । स चैको विभुनित्यश्च વિય: ITદદ્દા
47. શ્લોકવ્યાખ્યા– કોઈ ધાતુપાઠી “યુ' ધાતુનો અમિશ્રણના અર્થમાં પાઠ કરે છે. તેથી વૈશેષિકસૂત્રગત મયુર્વાસાનામ' પદનો અર્થ વ્યાખ્યાકારોએ “અપૃથસિદ્ધ' કર્યો છે. લોકવ્યવહારમાં પણ “યુત” શબ્દનો ફલિતાર્થ ભેદ જ થાય છે. ઉદાહરણાર્થ, “આ બે ભાઈઓ યુત- સાથે ઉત્પન્ન થયા છે' આનો અર્થ જ એ છે કે બન્ને ભાઈઓની સત્તા પૃથફ પૃથફ છે, બન્ને ભિન્ન છે. યુત-સંયુક્ત તો બે પૃથક્ અસ્તિત્વ ધરાવતી વસ્તુઓ જ હોઈ શકે છે, એકમાં તો સંયુક્ત યા યુત વ્યવહાર થતો દેખાતો નથી. તેથી શ્લોકનો અર્થ એ થયો કે અહીં વૈશેષિક દર્શનમાં અયુતસિદ્ધ અર્થાત્ અપૃથસિદ્ધ અર્થાત જે પદાર્થોની ભિન્ન ભિન્ન સ્થિતિ નથી અને છતાં જે પદાર્થો એક આશ્રયમાં રહેતા નથી પણ તખ્તઓ અને પટની જેમ આધાર-આધેય બનીને રહે છે તે પદાર્થોમાં જે સંબંધ “આમાં આ છે' એવા આકારના જ્ઞાનનું કારણ છે તે સમવાય છે, અર્થાત તસ્તુઓમાં પટ છે. આ જાતના ઈદે જ્ઞાનોનું જે અસાધારણ કારણ છે તે જ સમવાય નામનો સંબંધ છે. આ સમવાયના કારણે જ “આ તખ્તઓમાં પટ છે', “આ પટદ્રવ્યમાં ગુણ અને ક્રિયા છે', “આ દ્રવ્ય, ગુણ અને કર્મમાં સત્તા છે', “આ દ્રવ્યમાં દ્રવ્યત્વછે', “આ ગુણમાં ગુણત્વ છે', “આ કર્મમાં કર્મત્વ છે' “આ નિત્ય દ્રવ્યોમાં અન્ય વિશેષો
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002138 |
| Book Title | Bharatiya Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 819 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |