Bharatiya Tattvagyan

SR No.: 002138
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: 108 jain Tirth Darshan Trust
Publication Year: 2009
Total Pages: 819
Language: Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 688

વૈશેષિકમત
પ૯૭.
પાશુપતદર્શન પણ કહેવામાં આવે છે. [કણાદઋષિએ સૌપ્રથમ “કણાદસૂત્ર'ની રચના કરી.] વૈશેષિકો કણાદના શિષ્યો હોવાથી તેમને કાણાદ પણ કહેવામાં આવે છે અને આચાર્યનું નામ “પ્રાગભિધાનીપરિકર' કહે છે.
3. अथ प्रस्तुतं प्रस्तूयते । देव एव देवता तद्विषयो भेदो-विशेषो वैशेषिकाणां नैयायिकैः समं नास्ति एतेन यादृग्विशेषण ईश्वरो देवो नैयायिकैरभिप्रेतः तादृग्विशेषणः स एव वैशेषिकाणामपि देव इत्यर्थः । तत्त्वे तु तत्त्वविषये पुनर्विद्यते भेदः । असौ तत्त्वविषयो भेदो निदर्श्यतेप्रदर्श्यते ॥५९॥
तमेवाहद्रव्यं गुणस्तथा कर्म सामान्यं च चतुर्थकम् । विशेषसमवायौ च तत्त्वषट्कं तु तन्मते ॥६०॥
3. હવે પ્રસ્તુત વ્યાખ્યા શરૂ કરીએ છીએ. દેવને જ દેવતા કહે છે. જેમ નૈયાયિકો નિત્ય, સર્વજ્ઞ, સૃષ્ટિકર્તા આદિ સ્વરૂપવાળા ઈશ્વરને દેવતા માને છે તેમ વૈશેષિકો પણ નિત્ય, સર્વજ્ઞ, સૃષ્ટિકર્તા આદિ સ્વરૂપવાળા ઈશ્વરને જ દેવતા માને છે. તેથી તૈયાયિકો અને વૈશેષિકો વચ્ચે દેવતાની બાબતમાં કોઈ જ મતભેદ નથી. પરંતુ તેમની વચ્ચે તત્ત્વવિષયક મતભેદ છે. આ તત્ત્વવિષયક મતભેદને અમે દર્શાવીએ છીએ. (૫૯)
આચાર્ય તે મતભેદનું નિરૂપણ કરે છે–
વૈશેષિકમતમાં દ્રવ્ય, ગુણ, કર્મ, સામાન્ય, વિશેષ અને સમવાય આ છ તત્ત્વો छ.(६०) __4. व्याख्या-द्रव्यं प्रथमं तत्त्वं गुणो द्वितीयम् । तथाशब्दो भेदान्तरसूचने । कर्म तृतीयं सामान्यं च चतुर्थमेव । चतुर्थकम् स्वार्थे कप्रत्ययः। विशेषसमावयौ च पञ्चमषष्ठे तत्त्वे । उभयत्र चकारौ समुच्चयार्थौ । तुशब्दस्यावधारणार्थत्वे तत्त्वषट्कमेव न न्यूनाधिकं षडेव पदार्था इत्यर्थः । तन्मते वैशेषिकमते । अत्र पदार्थषट्के द्रव्याणि गुणाश्च, केचिन्नित्या एव केचित्त्वनित्याः, कर्मानित्यमेव, सामान्यविशेषसमवायास्तु नित्या एवेति । केचित्त्वभावं सप्तमं पदार्थमाहुः ॥६०॥
4. Asव्याघ्या- वैशेषिमतमा पडेगुं तत्प द्रव्य छ, पीहुँ तत्व गु छे.