________________
પાંચમો અધિકાર
વૈશેષિકમત अथ पञ्चमोऽधिकारः वैशेषिकमतम्
1. મણ વૈશિવમવિવક્ષા પ્રાદदेवताविषयो भेदो नास्ति नैयायिकैः समम् । वैशेषिकाणां तत्त्वे तु विद्यतेऽसौ निदर्श्यते ॥५९॥ 1. હવે આચાર્યવૈશેષિકમતનું નિરૂપણ કરવાની ઇચ્છાથી કહે છે કે –
દેવની બાબતમાં વૈશેષિકોનો નૈયાયિકો સાથે કોઈ મતભેદ નથી. હા, તત્ત્વોની બાબતમાં તેમનો નૈયાયિકો સાથે જેટલો મતભેદ છે તે દર્શાવીએ છીએ. (૫૯) __2. व्याख्या-अस्य लिङ्गवेषाचारदेवादिनैयायिकप्रस्तावे प्रसङ्गेन प्रागेव प्रोचानम् । मुनिविशेषस्य कापोती वृत्तिमनुष्ठितवतो रथ्यानिपतितांस्तण्डुलकणानादायादाय कृताहारस्याहारनिमित्तात्कणाद इति संज्ञा अजनि । तस्य कणादस्य मुनेः पुरः शिवेनोलूकरूपेण मतमेतत्प्रकाशितम् । तत औलूक्यं प्रोच्यते । पशुपतिभक्तत्वेन पाशुपतं चोच्यते । कणादस्य शिष्यत्वेन वैशेषिकाः काणादा भण्यन्ते । आचार्यस्य च प्रागभिधानीपरिकर इति नाम समाम्नायते ।
2. શ્લોકવ્યાખ્યા–વૈશેષિકોનાં લિંગ, વેષ, આચાર તથા દેવતા આદિનું સ્વરૂપ નૈયાયિકમતના નિરૂપણના પ્રકરણમાં પ્રસંગથી પહેલાં જ દર્શાવી દીધું છે. એક વિશિષ્ટ મુનિ કાપોતી વૃત્તિનું પાલન (અનુષ્ઠાન) કરતા હોવાથી માર્ગમાં પડેલા તંડુલના દાણા વીણી વીણીને તે દાણાને ખાતા હતા, તેથી તેમનું નામ કણાદ પડી ગયું. [જેમ કબૂતર રસ્તામાં પડેલા તંડુલના દાણાને ચાંચથી વીણી વીણીને ખાય છે તેવી જ રીતે કોઈને ત્યાં ભિક્ષા માગવા ગયા વિના રસ્તામાં પડેલા નકામા દાણાઓ ભેગા કરી ભોજન કરવું કાપોતી વૃત્તિ છે.] આ કણાદ ઋષિ સમક્ષ શિવજીએ ઘુવડના (ઉલૂકના) રૂપમાં ઉપસ્થિત થઈ આ વૈશેષિકમત પ્રકટ કર્યો. તેથી આ વૈશેષિકમતને ઓલૂક્ય દર્શન પણ કહે છે. વૈશેષિકો પશુપતિના અર્થાત્ શિવના ભક્ત છે, તેથી આ વૈશેષિક દર્શનને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
