Page Text
________________
૫૪૬
તર્કરહસ્યદીપિકા
विरुद्ध स्वीकुर्णाणश्च कथं स्वस्यानेकान्तमतवैमुख्यमाख्यातुमीशः स्यात् ।
-
406. સાંખ્યો એક જ પ્રધાનને ત્રિગુણાત્મક માને છે. આ પ્રધાન પરસ્પર વિરોધી સત્ત્વ, રજસ્ અને તમસ્ આ ત્રણ ગુણોથી ગ્રથિત છે – ત્રયાત્મક છે. વળી, સાંખ્યો એક જ પ્રકૃતિમાં સંસારી જીવોની અપેક્ષાએ તેમના માટે બુદ્ધિ, અહંકાર આદિની સૃષ્ટિ ઉત્પન્ન કરતી હોઈ પ્રવૃત્યાત્મક છે તથા મુક્ત જીવોની અપેક્ષાએ તેમના માટે બુદ્ધિ, અહંકાર આદિની સૃષ્ટિ ઉત્પન્ન કરવામાંથી નિવૃત્ત થઈ ગઈ હોઈ નિવૃત્યાત્મક પણ છે. આમ એક જ પ્રકૃતિ સંસારીઓ પ્રતિ પ્રવૃત્તાધિકાર છે અર્થાત્ અસ્તિત્વ ધરાવે છે અને મુક્ત આત્માઓ પ્રતિ નિવૃત્તાધિકાર છે અર્થાત્ નાશ પામી ગઈ છે. આ રીતે એક જ પ્રધાનને ત્રિગુણાત્મક તથા એક જ પ્રકૃતિને સંસારી-મુક્ત ભિન્ન જીવોની અપેક્ષાએ પ્રવૃત્ત-અપ્રવૃત્ત, નષ્ટ-અનષ્ટ આદિ વિરુદ્ધ ધર્મોવાળી માનનાર સાંખ્યો કેવી રીતે પોતાને અનેકાન્તના વિરોધી કહી શકે ? તેમની આ માન્યતાઓ તો અનેકાન્તનું સમર્થન જ કરે છે.
407. मीमांसकास्तु स्वयमेव प्रकारान्तरेणैकानेकाद्यनेकान्तं प्रतिपद्यमानास्तत्प्रतिपत्तये सर्वथा पर्यनुयोगं नार्हन्ति अथवा शब्दस्य तत्संबन्धस्य च नित्यत्वैकान्तं प्रति तेऽप्येवं पर्यनुयोज्याः - त्रिकालशून्यकार्यरूपार्थविषयविज्ञानोत्पादिका नोदनेति मीमांसकाभ्युपगमः । अत्र कार्यतायास्त्रिकालशून्यत्वेऽभावप्रमाणस्य विषयता स्यात्, अर्थत्वे तु प्रत्यक्षादिविषयता भवेत्, उभयरूपतायां पुनर्नोदनाया विषयतेति ।
407. મીમાંસકોમાં કુમારેિલ આદિ તો પોતે જ સામાન્ય અને વિશેષમાં કચિત્ તાદાત્મ્ય, ધર્મ અને ધર્મોમાં ભેદાભેદ તથા વસ્તુને ઉત્પાદાદિ ત્રયાત્મક અર્થાત્ એકાનેકરૂપ સ્વીકારીને અનેકાન્તને માને છે. તેથી આ અંગે વિશેષ પ્રશ્નો તેમને પૂછવાની આવશ્યકતા જ નથી. હા, તેઓ શબ્દને તેમ જ શબ્દ અને અર્થના સંબંધને એકાન્ત નિત્ય માને છે, તેથી તે અંગે તેમને પ્રશ્નો કરવા જોઈએ. તેઓ ચોદનાને અર્થાત્ વેદના વિધિવાક્યને (પ્રવર્તક વાક્યને) કાર્યરૂપ અર્થવિષયક જ્ઞાનોત્પાદક માને છે. આમ વેદનાં વિધિવાક્યો કાર્યરૂપ અર્થમાં જ પ્રમાણ છે એમ તેઓ માને છે. અને આ કાર્યને તેઓ ત્રિકાલશૂન્ય ગણે છે. તેમનું કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે વેદનાં વિધિવાક્યો ત્રિકાલશૂન્ય શુદ્ધ કાર્યરૂપ (ક્રિયારૂપ) અર્થને જ વિષય કરે છે. આ અંગે તેમને પૂછવું જોઈએ કે – કાર્યરૂપતા ત્રિકાલશૂન્ય છે કે અર્થરૂપ પણ છે ? જો કાર્યરૂપતા ત્રિકાલશૂન્ય હોય અર્થાત્ કોઈ પણ કાલમાં તેની સત્તા ન હોય તો તે અભાવ પ્રમાણનો વિષય બની
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002138 |
| Book Title | Bharatiya Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 819 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |