Page Text
________________
૫૦૮
તર્કરહસ્યદીપિકા ઈચ્છનારો કલશનો વિનાશ જોઈ દુઃખી થયો, જેને મુકુટ ખરીદવો હતો તેની ખુશીનો પાર ન રહ્યો અને જેને સોનું ખરીદવું હતું તે તો હર હાલતમાં સોનાની સ્થિતિ જોઈને મધ્યસ્થ રહ્યો-તેને ન તો દુઃખ થયું કે ન તો ખુશી. આવી જ રીતે વિભિન્ન વ્યક્તિઓને એક સાથે ત્રણ પ્રકારના ભાવો ઘટનાશ, મુકુટોત્પાદ અને સુવર્ણસ્થિતિ વિના ન થઈ શકે, તેથી વસ્તુ ત્રયાત્મક– ઉત્પાદવ્યયબ્રૌવ્યાત્મક સિદ્ધ થાય છે. જે વ્રતીએ “આજ હું કેવળ દૂધ જ પીશ” એવું પયોવ્રત લીધું છે તે વ્રતી દહીં ખાતો નથી. જે દહીંઅવસ્થામાં દૂધનો વિનાશ થયો ન હોય તો તે પયોવ્રતીએ દહીં પણ ખાઈ લેવું જોઈએ કેમ કે દહીંઅવસ્થામાં પણ દૂધ વિદ્યમાન છે તેનો નાશ થયો નથી. પરંતુ તે દહીં ખાતો નખી, તેથી એ માનવું જ જોઈએ કે દહીં જામતાં જ દુધનો નાશ થઈ જાય છે. જે વ્રતીએ “આજ હું કેવળ દહીં જ ખાઈશ એવું દધિવ્રત લીધું છે તે દૂધ પીતો નથી. જો દૂધમાં દહીં નામની નવી અવસ્થાનો ઉત્પાદન થતો હોય અને દૂધનું નામ જ દહીં હોય તો દધિવ્રતીએ દૂધ પી લેવું જોઈએ કેમ કે તેમાં કોઈ નવા દહીંનો ઉત્પાદ થયો જ નથી. પરંતુ દધિવ્રતી દૂધ પીતો નથી, તેથી એ માનવું જોઈએ કે દૂધથી ઉત્પન્ન થનારી દહીં નામની ભિન્ન વસ્તુ છે, અને દહીંનો ઉત્પાદ થાય છે. જે વ્રતીએ “આજ હું ગોરસ – ગાયનું દૂધ, દૂધમાંથી બનેલા દહીં આદિ-નહિ ખાઉં' એવું ગોરસવ્રત લીધું છે તે દૂધ અને દહીં બન્નેને નથી ખાતો કેમ કે ગોરસની સત્તા તો દૂધ અને દહીં બન્નેમાં છે. જો ગોરસ નામની એક અનુયૂત વસ્તુ દૂધ અને દહીં બન્નેમાં ન હોય તો તેણે દૂધ અને દહીં બન્ને ખાઈ લેવા જોઈએ. પણ તે તો બન્નેનો ત્યાગ કરે છે, તેથી ગોરસની સ્થિતિ બન્નેમાં માનવી જોઈએ. આ રીતે વસ્તુ ઉત્પાદાદિ ત્રણ ધર્મોવાળી સિદ્ધ થઈ જાય છે.” [આતમીમાંસા, શ્લોક ૫૯-૬૦].
375. પશે દિવાલી 8વ્ય . યલા પદો વિનશ્યતિ તલા રેશન विनश्यति, आहोस्वित्सामस्त्येनेति । यदि देशेनेति पक्षः; तदा घटस्यैकदेश एव विनश्येत् न सर्वः, सर्वश्च स विनष्टस्तदा प्रतीयते, न पुनर्घटस्यैकदेशो भग्न इति प्रतीतिः कस्यापि स्यात, अतो न देशेनेति पक्षः कक्षीकारार्हः । सामस्त्येन विनश्यतीति पक्षोऽपि न; यदि हि सामस्त्येन घटो विनश्येत् तदा घटे विनष्टे कपालानां मृदूपस्य च प्रतीतिर्न स्यात्, घटस्य सर्वात्मना विनष्टत्वात् । न च तदा कपालानि मृदूपं च न प्रतीयन्ते, मार्दान्येतानि कपालानि न पुनः सौवर्णानीति प्रतीतेः, अतः सामस्त्येनेत्यपि पक्षो न युक्तः । ततो बलादेवेदं प्रतिपत्तव्यं घटो घटात्मना विनश्यति कपालात्मनोत्पद्यते मृद्रव्यात्मना तु ध्रुव इति ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002138 |
| Book Title | Bharatiya Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 819 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |