Bharatiya Tattvagyan

SR No.: 002138
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: 108 jain Tirth Darshan Trust
Publication Year: 2009
Total Pages: 819
Language: Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 506

૪૧૫
જૈનમત नथी.]
253. अत्रादौ वैशेषिकाः स्वशेमुषी विशेषयन्ति ननु मोक्षे विशुद्धज्ञानादिस्वभावता आत्मनोऽनुपपन्ना, बुद्धयादिविशेषगुणोच्छेदरूपत्वान्मोक्षस्य । तथाहि - प्रत्यक्षादिप्रमाणप्रतिपन्ने जीवस्वरूपे परिपाकं प्राप्ते तत्त्वज्ञाने नवानां जीवविशेषगुणानामत्यन्तोच्छेदे स्वरूपेणात्मनोऽवस्थानं मोक्षः । तदुच्छेदे च प्रमाणमिदम् । यथा, नवानामात्मविशेषुणानां संतानोऽत्यन्तमुच्छिद्यत, संतानत्वात्, प्रदीपादिसंतानवत् । न चायमसिद्धो हेतुः, पक्षे वर्तमानत्वात् । नापि विरुद्धः, सपक्षे प्रदीपादौ सत्त्वात् । नाप्यनैकान्तिकः, केवलपरमाण्वादावप्रवृत्तेः । नापि कालात्ययापदिष्टः, विपरीतार्थोपस्थापकयोः प्रत्यक्षानुमानयोरत्रासंभवात् । ननु संतानोच्छेदे हेतुर्वक्तव्य इति चेत् । उच्यते, निरन्तरशास्त्राभ्यासात् कस्यचित्पुंसस्तत्त्वज्ञानं जायते, तेन च मिथ्याज्ञाननिवृत्तिर्विघीयते, तस्य निवृत्तौ तत्कार्यभूता रागादयो निवर्तन्ते, तदभावे तत्कार्या मनोवाक्कायप्रवत्तिावर्तते, तद्व्यावृत्तौ च धर्माधर्मयोरनुत्पत्तिः । आरब्धशरीरेन्द्रियकार्ययोस्तु सुखादिफलोपभोगात्प्रक्षयः । अनारब्धशरीरादिकार्ययोरप्यवस्थितयोस्तत्फलोपभोगादेव प्रक्षयः । ततश्च सर्वसंतानोच्छेदान्मोक्ष इति स्थितम् ।
253. मा एमाथी सौप्रथम वैशेषि यिन्तो पोतानी मुद्धिनी विशेषता દર્શાવતા કહે છે કે – મોક્ષાવસ્થામાં આત્મા વિશુદ્ધ જ્ઞાન-સુખ સ્વભાવવાળો ઘટતો નથી કેમ કે જયારે જ્ઞાન સુખ આદિ આત્માના વિશેષ ગુણોના ઉચ્છેદને જ મોક્ષ ગણવામાં આવતો હોય ત્યારે મોક્ષાવસ્થામાં આત્મામાં વિશુદ્ધ જ્ઞાન-સુખ ક્યાંથી ઘટે? જ્યારે પ્રત્યક્ષ આદિ પ્રમાણો વડે સિદ્ધ આત્મામાં તત્ત્વજ્ઞાન પરિપૂ. વિકસિત थायछेत्यारे ते तत्त्वज्ञानथी मात्माना शान, सुप, हु:५, ७, द्वेष, प्रयत्न, धर्म, અધર્મ અને સંસ્કાર આ નવ વિશેષ ગુણોનો અત્યન્ત ઉચ્છેદ થતાં આત્માનું પોતાના સ્વરૂપમાં અવસ્થાન થવું યા લીન થઈ જવું એ જ મોક્ષ છે. જ્ઞાન આદિ નવ વિશેષ ગુણોના ઉચ્છેદને સિદ્ધ કરતું પ્રમાણ આ છે – આત્માના નવ ગુણોના સન્તાનનો (પરંપરાનો) ક્યારેક તો અત્યન્ત નાશ થઈ જાય છે કેમ કે તે સન્તાન (પરંપરા) છે, જેમ કે દીપક આદિનો સન્તાન. સત્તાનત્વ હેતુ આત્માના વિશેષ ગુણરૂપ પક્ષમાં રહે છે, તેથી તે અસિદ્ધ નથી. આ હેતુ સપક્ષભૂત દીપક આદિમાં રહે છે, તેથી તે વિરુદ્ધ નથી. આ હેતુ પરમાણુ આદિ વિપક્ષમાં રહેતો નથી, તેથી તે વ્યભિચારી નથી.