________________
૪૧૦
તર્કરહસ્યદીપિકા "तदनन्तरमेवोर्ध्वमालोकान्तात्स गच्छति । पूर्वप्रयोगासङ्गत्वबन्धच्छेदोर्ध्वगौरवैः ॥१॥ कुलालचक्रे दोलायामिषौ चापि यथेष्यते । पूर्वप्रयोगात्कर्मेह, तथा सिद्धगतिः स्मृता ॥२॥ मृल्लेपसङ्गनिर्मोक्षाद्यथा दृष्टाप्स्वलाबुनः । कर्मसङ्गविनिर्मोक्षात्, तथा सिद्धगतिः स्मृता ॥३॥ एरण्डयन्त्रपेडासु, बन्धच्छेदाद्यथा गतिः । कर्मबन्धनविच्छेदात्सिद्धस्यापि तथेष्यते ॥४॥ ऊर्ध्वगौरवधर्माणो, जीवा इति जिनोत्तमैः । अधोगौरवधर्माणः पुद्गला इति चोदितम् ॥५॥ यथाधस्तिर्यगूर्ध्वं च, लोष्टवाय्वग्निवीचयः । स्वभावतः प्रवर्तन्ते तथोर्ध्वगतिरात्मनः ॥६॥ अधस्तिर्यक् तथोक् च, जीवानां कर्मजा गतिः । ऊर्ध्वमेव तु तद्धर्मा, भवति क्षीणकर्मणाम् ॥७॥ ततोऽप्यूर्ध्वगतिस्तेषां, कस्मानास्तीति चेन्मतिः । धर्मास्तिकायस्याभावात्, स हि हेतुर्गतेः परम् ॥८॥
[त० भा० १०७] धर्मास्तिकायस्य गतिहेतुत्वं पुरापि व्यवस्थापितमेवेति ।
249. शं- यारे शरीर वगेरेनो अत्यन्त वियोग यछे त्यारे सा જીવ લોકના અગ્ર ભાગ સુધી ઊર્ધ્વ ગતિ શા કારણે કરે છે? કેમ કે ગમન આદિમાં કારણ તો કાર્મણશરીર જ હતું, તે તો નષ્ટ થઈ ગયું, તો પછી શુદ્ધ જીવ શા કારણે ઊર્ધ્વ ગમન કરે છે?
જેને ઉત્તર પૂર્વની ગતિના સંસ્કાર (વેગ) આદિના કારણે શુદ્ધ જીવની ઊર્ધ્વ ગતિ થાય છે. તત્ત્વાર્થભાષ્યમાં આનું વિવેચન આ પ્રમાણે કરવામાં આવ્યું છે– સઘળાં કર્મોનો ક્ષય થયા પછી તરત જ જીવ લોકના અગ્ર ભાગ સુધી ઊર્ધ્વ ગતિ કરે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
