Page Text
________________
उ७०
તર્કરહસ્યદીપિકા આકાશપ્રદેશોમાં પણ સમાઈ શકે છે. એ ધ્યાનમાં રહે કે મુક્ત અણુ માટે “પ્રદેશ શબ્દનો પ્રયોગ થતો નથી, થઈ શકે નહિ પરંતુ તે જ્યારે સ્કન્ધના ઘટક યા અંશરૂપે પરિણમે ત્યારે જ “પ્રદેશ' કહેવાય છે. તેથી જ કહેવાય છે કે અનન્ત પ્રદેશવાળો महान्य मे मशहेशमा ५५ समाई 3 छ. स्यादेतदसंख्यातप्रदेशो लोकः अनन्तप्रदेशस्यानन्तानन्तप्रदेशस्य च स्कन्धस्याधिकरणमिति विरोधस्ततो नानन्त्यमिति । नैष दोषः, सूक्ष्मपरिणामावगाहनशक्तियोगात् । परमाण्वादयो हि सूक्ष्मभावेन परिणता एकैकस्मिन्नप्याकाशप्रदेशेऽनन्तानन्ता अवतिष्ठन्ते अवगाहनशक्तिश्चैषामव्याहतास्ति । तस्मादेकस्मिन्नपि प्रदेशे अनन्तानन्तानामवस्थानं न विरुध्यते । सर्वार्थसिद्धि, ५.१०.]
188. एते धर्माधर्माकाशकालपुद्गला जीवैः सह षड्दव्याणि । एष्वाद्यानि चत्वार्येकद्रव्याणि, जीवाः पुद्गलाश्चानेकद्रव्याणि, पुद्गलरहितानि तानि पञ्चामूर्तानि, पुद्गलास्तु मूर्ता एवेति । ननु जीवद्रव्यस्यारूपिणोऽप्युपयोगस्वभावत्वेन स्वसंवेदनसंवेद्यत्वादस्तित्वं श्रद्धानपथमवतारयितुं शक्यम् । धर्माधर्मास्तिकायादीनां तु न जातुचिदपि स्वसंवेदनसंवेद्यत्वं समस्ति, अचेतनत्वात् । नापि परसंवेदनवेद्यता, नित्यमरूपित्वेन। तत्कथं तेषां धर्मास्तिकायादीनां सतां सत्ता श्रद्धेया स्यादिति चेत्; उच्यते, प्रत्यक्षेण योऽर्थो नोपलभ्यते स सर्वथा नास्त्येव, यथा शशविषाणमित्येकान्तेन न मन्तव्यम् । यत इह लोके द्विविधानुपलब्धिर्भवति, तत्रैका असतो वस्तुनोऽनुपलब्धिः, यथा तुरङ्गमोत्तमाङ्गसंसर्गानुषङ्गिशृङ्गस्य, द्वितीया तु सतामप्यर्थानामनुपलब्धिर्भवति । या च सत्स्वभावानामपि भावानामनुपलब्धिः, सात्राष्टधा भिद्यते । तथाहि-अतिदूरात्, अतिसामीप्यात्, इन्द्रियघातात्, मनसोऽनवस्थानात्, सौक्ष्म्यात्, आवरणात्, अभिभवात्, समानाभिहाराच्चेति ।
_188. रीत धर्म, अधर्म, माश, स, पुल भने १ मे छ द्रव्यो सोय છે. તે છમાંથી ધર્મ, અધર્મ, આકાશ અને કાલ એ ચાર દ્રવ્યો વ્યક્તિશઃ એક એક જ છે. જીવદ્રવ્યની અનન્ત વ્યક્તિઓ છે અને પુદ્ગલ દ્રવ્યની પણ અનન્ત વ્યક્તિઓ છે. પુદગલદ્રવ્યને છોડી બાકીનાં પાંચ દ્રવ્યો અમૂર્તિ છે. પુદ્ગલદ્રવ્ય મૂર્તિ જ છે.
શંકા-જીવદ્રવ્ય અરૂપીયા અમૂર્ત હોવા છતાં પણ તેનો જ્ઞાન-દર્શનરૂપ ઉપયોગસ્વભાવ સ્વસંવેદન પ્રત્યક્ષથી અનુભવાય છે. તેથી જીવદ્રવ્યનું અસ્તિત્વ તો સારી રીતે સમજાય છે, તેનામાં વિશ્વાસ બેસે છે. પરંતુ ધર્મ, અધર્મ આદિ દ્રવ્યોના અસ્તિત્વની
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002138 |
| Book Title | Bharatiya Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 819 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |