Page Text
________________
જેમત
૩૧૫ प्यात्मोपकारकत्वेन शरीरे जायमान औपचारिक एव, अत्यन्तोपकारके भृत्ये ‘ગવાય' રૂતિ પ્રત્યયવત્ !
ill. ‘હું જાડો છું, હું પાતળો છું આ અહંપ્રત્યય અવશ્ય શરીરના જાડાપણા અને પાતળાપણાના નિમિત્તથી થાય છે પરંતુ આ અહંપ્રત્યય ઔપચારિક છે, મુખ્ય નથી. વાત એમ છે કે શરીર આત્માનું ઉપકારી છે, શરીરનો આત્મા સાથે ચિરકાલીન સંબંધ છે, આ કારણે શરીરમાં અહંપ્રત્યય થઈ જાય છે. [શરીર સાથે આત્માનો એટલો બધો નિકટનો સંબંધ છે કે તેના વિના આત્માનું જીવવું પણ કઠિન છે.] શરીરની વાત જવા દો, અરે જે નોકર અત્યન્ત વફાદાર અને વિશ્વાસપાત્ર હોય છે તેની બાબતમાં પણ લોકો કહે છે “આ હું જ છું “આ તો મારો જમણો હાથ છે. તેથી જે રીતે વફાદાર નોકરમાં થતો અહંપ્રત્યય માત્ર સંબંધ યા ઉપકારની ઘનિષ્ઠતા યા આત્મત્તિકતા દર્શાવવા માટે છે, ઔપચારિક છે, મુખ્ય નથી તે જ રીતે શરીરના જાડાપણામાં “હું જાડો છું આ અહંપ્રત્યય પણ સહજ વ્યાવહારિક જ છે, ઔપચારિક જ છે, શરીર અને આત્માના ઘનિષ્ઠ સંબંધના કારણે છે અર્થાત્ શરીર આત્માનું અત્યન્ત ઉપકારક હોવાના કારણે છે, મુખ્ય નથી.
ii2. તથા “શરીર ચૈવ વૈતન્ચે પ્રતિ વત્વમ' રૂઢિ યદુવ્યવલિ वादिब्रुवेण; तदप्युन्मत्तवचनरचनामात्रमेव; चेतनायाः शरीरेण सहान्वयव्यतरेकाभावात् । मत्तमूच्छितप्रसुप्तानां तादृशशरीरसद्भावेऽपि न तथाविधं चैतन्यमुपलभ्यते । दृश्यते च केषांचित् कृशतरशरीराणामपि चेतनाप्रकर्षः, केषांचित् स्थूलदेहानामपि तदपकर्षः । ततो न तदन्वयव्यतिरेकानुविधायि चैतन्यम्, अतो न तत्कार्यम् ।
ii2. વળી, “શરીર જ ચૈતન્યનું કર્તા છે” એ તમારું ચાર્વાકોનું કહેવું ગાંડા માણસના કે શરાબી માણસના અસંબદ્ધ ભાષણ જેવું જ છે, કેમ કે ચેતનાનો શરીરની સાથે કોઈ જાતનો અન્વય-વ્યતિરેકસબંધ નથી. શરાબના નશામાં ચકચૂર શરાબીનું, મૂછિત વ્યક્તિનું કે ગાઢ નિદ્રામાં પોઢેલા મનુષ્યનું શરીર તો તેવું ને તેવું જ મોજૂદ છે પરંતુ ચૈતન્યની હાલત તેવી જ નથી દેખાતી.મત્ત, મૂછિત અને પ્રસ્ત વ્યક્તિનું ચૈતન્ય નહિવત્ થઈ જાય છે. શરીર સાથે ચૈતન્યનો અવિનાભાવ અર્થાત અન્વય-વ્યતિરેકનો સંબંધ હોત તો શરીરની વૃદ્ધિ (જાડાઈ) થતાં ચૈતન્યમાં વધારો (ઉત્કર્ષ) થતો દેખાતા અને શરીર કૃશ થતાં ચૈતન્યની હાનિ થતી દેખાત. પરંતુ અહીં તો ઊલટું દેખાય છે. દુર્બળ શરીરવાળા અત્યન્ત બુદ્ધિશાળી અર્થાત્ ઉત્કૃષ્ટ ચૈતન્યવાળા જોવામાં આવે છે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 002138 |
| Book Title | Bharatiya Tattvagyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | 108 jain Tirth Darshan Trust |
| Publication Year | 2009 |
| Total Pages | 819 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Philosophy |
| File Size | 18 MB |