Bharatiya Tattvagyan

SR No.: 002138
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: 108 jain Tirth Darshan Trust
Publication Year: 2009
Total Pages: 819
Language: Gujarati
Classification: Book_Devnagari & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 403

૩૧ ૨
તર્કરહસ્યદીપિકા પરસ્પર વિરોધ છે કે ન તો વસ્તુઓનાં સ્વરૂપ સાથે વિરોધ છે – એવા આક્ત પુરુષોએ રચેલાં આગમો જ પ્રમાણ છે પરંતુ આવો અવિસંવાદી વચનોવાળો યથાર્થવાદી આત જગતમાં ક્યાંય દેખાતો નથી જેણે આત્માને હસ્તામલકવત્ પ્રત્યક્ષ જોયો હોય. જયારે આવો કોઈ આપ્ત જ મળતો ન હોય ત્યારે તેના નામે ચાલતાં આગમોથી અમે અમારી જાતને શા માટે ઠગાવા દઈએ ? જગતમાં સેંકડો આગમો છે, તેમનાં નિરૂપણો યા પ્રતિપાદનો એકબીજાથી વિરુદ્ધ છે, બધાં આગમો એકબીજાનો પ્રતિષેધ કરે છે. તેથી જ્યારે “ક્યું આગમ પ્રમાણ અને ક્યું અપ્રમાણ ?' એવા સંદેહરૂપ દાવાનળની જ્વાળાઓમાં જ બિચારા આગમની પ્રમાણતા બળીને ભસ્મ થઈ ગઈ છે, ત્યારે એવા અપ્રામાણિક આગમથી જીવને (આત્માને) સિદ્ધ કરી શકાય જ નહિ.
106. तथा नोपमानप्रमाणोपमेयोऽप्यात्मा । तत्र हि यथा गौस्तथा गवय इत्यादाविव सादृश्यमसंनिकृष्टेऽर्थे बुद्धिमुत्पादयति । न चात्र त्रिभुवनेऽपि कश्चनात्मसदृशपदार्थोऽस्ति यद्दर्शनादात्मानमगवच्छामः । ननु कालाकाशदिगादयो जीवतुल्या विद्यन्त एवेति चेत्, न; तेषामपि विवादास्पदीभूतत्वेन तदंहिबद्धत्वात् ४ ।।
106. તથા ઉપમાન પ્રમાણ પણ આત્માનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ કરવા સમર્થ નથી. જયારે ગાય અને ગવય બન્ને પ્રત્યક્ષના વિષય છે ત્યારે “ગોના સદશ ગવય હોય છે?
એ વાક્યનું સ્મરણ કરીને અને ગવયને સામે જોઈને પરોક્ષ ગાયમાં સાદશ્યબુદ્ધિ ઉત્પન્ન , થાય છે. પરંતુ ત્રણે લોકમાં કોઈ પણ પદાર્થ આત્માના સમાન નથી કે જેને જોઈને આત્માના અસ્તિત્વનું ઉપમાન થઈ શકે. કાલ, આકાશ, દિકુ વગેરે આત્માના સમાન છે જ એમ કહી શકાય નહિ કેમ કે કાલ, આકાશ, દિકુ વગેરે બધા અમૂર્ત પદાર્થ આત્માની જેમ જ અપ્રત્યક્ષ હોવાથી વિવાદગ્રસ્ત છે, તેમનું અસ્તિત્વ પણ નિશ્ચિત નથી. આમ આત્માના પગ સાથે તેમના પગ પણ બંધાયેલા છે.
107. तथार्थापत्तिसाध्योऽपि नात्मा । नहि दृष्टः श्रुतो वा कोऽप्यर्थ आत्मानमन्तरेण नोपपद्यते, यबलात् तं साधयामः ।।
107. તથા અર્થપત્તિપ્રમાણથી પણ આત્માનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ થતું નથી કેમ કે આત્મા વિના જેનું અસ્તિત્વ ઘટતું ન હોય એવી કોઈ વસ્તુ ન તો જોઈ છે કે ન તો સાંભળી છે – અર્થાત્ એવી વસ્તુ છે જ નહિ. જો હોત તો તેના બળે કહી શકાત કે આત્માને માન્યા વિના (અન્યથા) તે વસ્તુનું અસ્તિત્વ ઘટતું નથી (અનુપપત્ર), માટે આત્માને માનવો જોઈએ.